شک و حیرت
در بیان شک و حیرت است و آن عبارت است از : عاجز بودن نفس از تحقیق حق و رد باطل در مطالب . و علامت آن ظاهر است ، و غالب آن است که : منشا این تعارض ادله است . و اما ضرر آن ، پس شکی نیست که شک و حیرت در مطالب متعلقه به ایمان ، موجب هلاکت و فساد نفس است ، بلکه از اخبار مستفاد میشود که با شک از دنیا رفتن کفر است ، و سعی در ازاله آن از واجبات است .
و علاج آن این است که اولا تامل کند که اجتماع دو طرف نقیض یا انتفاء هر دو از جمله محالات است .
پس البته یکی از شقوق متصوره در مطلب ، در واقع و نفس الامر ثابت و تتمه ، به حقیقت باطل است . بعد از آن دامن سعی و اجتهاد بر میان زند و استقصای تام و تفحص کامل از ادله مناسبه مطلب نماید تا جزم به حقیقت یک طرف حاصل کند . و اگر کسی قادر بر فهم ادله یا تحصیل آنها نباشد باید مواظبت بر طاعات و عبادات و قرائت قرآن نماید ، و اوقات را صرف تتبع احادیث و شنیدن آنها کند و مصاحبت با اهل ورع و تقوی و مجالست با ارباب یقین و صلحا نماید ، و تضرع و زاری به درگاه باری کند تا به سبب نورانیت اینها ظلمت شک بر طرف و مرتبه یقین حاصل شود.
و اگر شک در غیر مطالب متعلقه به ایمان باشد ، اگر چه موجب کفر و رفع آن واجب نباشد ولیکن شکی نیست که مطلق یقین در هر چیزی موجب کمال نفس و صفای آن است و سعی در ازاله آن با وجود امکان اگر امری از آن اهم در پیش نباشد مستحسن و مطلوب است .
