سوره انعام

به نام خداوند بخشنده و بخشایشگر

ستایش ، برای خداوندی است که آسمانها و زمین را آفرید و ظلمتها و نور را ایجاد کرد ، اما کافران برای پروردگار خود شریک و شبیه قرار می دهند . او کسی است که شما را از گِل آفرید سپس مقرر داشت تا انسان تکامل یابد و اجل حتمی نزد اوست و او از آن آگاه است با این همه شما مشرکان در توحید و یگانگی یا قدرت او تردید می کنید .

اوست خداوند در آسمانها و زمین ، پنهان و آشکار شما را می داند و از آنچه انجام می دهید و به دست می آورید با خبر است .

هیچ نشانه و آیه ای از آیات پروردگارشان به آنها نمی رسد مگر اینکه از آن روی می گرداند . آنها هنگامی که حق به سراغ شان آمد ، انکار کردند ولی به زودی خبر آنچه را به استهزا گرفتند به آنان میرسد و از نتایج کار خود آگاه می شوند .

آیا مشاهده نکردند چقدر از اقوام پیشین را هلاک کردیم ؟ اقوامی که از شما نیرومندتر بودند و قدرتهایی به آنها دادیم که به شما ندادیم ، باران های پی در پی بر آنها فرستادیم و نهرها از زیر آبادی ها آنها جاری ساختیم . امّا هنگامی که سرکشی و طغیان کردند آنها را بخاطر گناهان شان نابود ساختیم و جمعیّت دیگری بعد از آنان بوجود آوردیم .

این کافران به اندازه ای لجوج هستند که اگر نامه ای بر روی صفحه ای بر آنها نازل کنیم و علاوه بر دیدن ، آنرا با دست های خود نیز لمس کنند باز می گویند : این چیزی جز یک سحر آشکار نیست .

گفتند : چرا فرشته ای بر او نازل نشده تا در امر نبوت و دعوت مردم با او همراهی کند . اگر فرشته ای را همراه او بفرستیم چون موضوع حسی و شهود پیدا می کند دیگر کار یکسره خواهد شد و اگر مخالفت کنند دیگر به آنها مهلت داده نخواهد شد و همگی نابود می شوند .

ما اگر حتی خود پیامبر را نیز فرشته قرار می دادیم حتماً او را به صورت انسانی در می آوردیم ، باز به پندار آنها کار را بر آنها مشتبه می ساختیم و گمان می کردند که ما مردم را به اشتباه و خطا انداخته ایم . همان طور که آنها کار را بر دیگران مشتبه می سازند .

با این حال ، نگران نباش جمعی از پیامبران پیش از تو را نیز به باد استهزا گرفتند امّا سرانجام ، آنچه را مسخره می کردند دامان شان را گرفت و عذاب الهی بر آنها نازل شد . (1تا10)

ای پیامبر ! به آنها بگو : روی زمین گردش کنید ، سپس بنگرید سرانجام آنها که آیات الهی را تکذیب می کردند چه شد ؟

ای پیامبر ، به مشرکین بگو : آنچه در آسمانها و زمین است متعلق به کیست ؟ و خود به آنها پاسخ ده که همه آنها به طور قطع در روز قیامت که شک و تردیدی در آن نیست مجتمع خواهد کرد ، تنها کسانی که سرمایه های وجود خویش را بخاطر گناهان شان از دست دادند و گرفتار خسران شدند ایمان نمی آورند و برای اوست آنچه در شب و روز قرار دارد و او شنوا و داناست .

ای پیامبر ! به آنان بگو : آیا به پیروی از شما غیر خدا را ولی و سرپرست خود انتخاب کنم ؟ در حالی که او آفریننده آسمانها و زمین است و اوست که روزی می دهد و از کسی روزی نمی گیرد ، من مامورم که نخستین مسلمان باشم و خداوند به من دستور داده که از مشرکین نباش .

من نیز اگر نافرمانی پروردگارم کنم از عذاب آن روز بزرگ که همان رستاخیز است می ترسم . آن کس که مجازات الهی در آن روز به او نرسد و از عذاب ایمن بماند ، خداوند او را مشمول رحمت خویش ساخته و این پیروزی آشکاری است .

ای پیامبر ، از مشرکین و دشمنانت هراسی نداشته باش چون اگر خداوند ، زیانی به تو برساند هیچکس جز او نمی تواند آن را بر طرف سازد و اگر خیری به تو رساند او بر همه چیز تواناست و هر نیکی از قدرت او ساخته است . اوست که بر تمام بندگان خود قاهر و مسلط است و اوست حکیم و آگاه .(11تا18)

ای پیامبر ! به آنان که می گویند : تو برای حقانیت خود گواهی نداری و در انجیل و تورات نیز شاهدی بر ادعای نبوتت وجود ندارد ، بگو : از نظر شما بالاترین گواهی ، گواهی کیست ؟ من خود به شما می گویم که خداوند بالاترین گواه من و شماست . و بهترین دلیل آن است که این قرآن را بر من وحی کرده تا شما و تمام کسانی را که این قرآن به آنها می رسد انذار کنم . و از مخالفت فرمان خدا بترسانم . آیا براستی شما گواهی می دهید که خدایان دیگری با خداست ؟ بگو : من هرگز چنین گواهی نمی دهم . اوست خداوند یگانه و یکتا و من از آنچه برای او شریک قرار داده اید بیزارم .

ای مشرکین بدانید آنهایی که کتاب آسمانی به آنان داده ایم بخوبی پیامبر را می شناسند همانگونه که فرزندان خود را می شناسند ، تنها کسانی که سرمایه وجود خود را از دست داده اند ایمان نمی آورند .

چه کسی ستمکارتر از کسی است که بر خدا دروغ بسته و شریک برای او قائل شده است یا آیات او را تکذیب نموده ، مسلماً ظالمان روی رستگاری نخواهند دید. آن روز که همه آنها را محشور می کنیم ، به مشرکان می گوییم : معبودهای تان که آنها را شریک خدا می پنداشتید کجا هستند ؟ سپس پاسخ و عذر آنها چیزی جز این نیست که می گویند : به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم . ببین چگونه به خودشان نیز دروغ می گویند و آنچه را به دروغ شریک خدا می پنداشتند از دست می دهند . (19تا24)

ای پیامبر ، گروهی از مشرکان ، به تو گوش فرا می دهند امّا به علت نافرمانی و غوطه ور شدن در معاصی و فاصله گرفتن از هدایت شدن ، بر دلهای آنها پرده ها افکنده ایم تا آن حقایق را درک نکنند و در گوش آنان سنگینی قرار داده ایم و اینان به علت لجاجت شان اگر تمام نشانه های حق را ببیند ایمان نمی آورد ، تا آنجا که وقتی به سراغ تو می آیند با تو ، به پرخاشگری بر می خیزند و کافران می گویند : اینها افسانه های پیشینیان است و آنها دیگران را از روی آوردن به حق باز می دارند و خود نیز از آن دوری می کنند آنها جز خود را هلاک نمی کنند امّا نمی فهمند .

ای پیامبر ! اگر حال آنها را در قیامت ببینی هنگامی که در برابر آتش ایستاده اند و می گویند : ای کاش بار دیگر به دنیا باز می گشتیم و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی کردیم و از مومنان می شدیم .

آنها در واقع پشیمان نیستند بلکه اعمال و نیّاتی را که قبلاً پنهان می کردند در برابر آنها آشکار شده و به وحشت فرو رفته اند و اگر به دنیا باز گردند به همان اعمالی که نهی شده اند باز می گردند و آنها دروغ می گویند . (25تا28)

(( منکران معاد ))

گروهی از مشرکان گفتند : غیر از این زندگی دنیا ، حیات دیگری وجود ندارد و ما هرگز بر انگیخته نخواهیم شد . ای پیامبر ، اگر آنها را به هنگامی که در پیشگاه دادگاه عدل پروردگارشان ایستاده اند ببینی که به آنها گفته می شود آیا این حق نیست ؟ می گویند : آری قسم به پروردگار ما که این حق است ، خداوند می گوید : پس در برابر آنچه که انکار می کردید مجازات را بچشید .

آنان که ملاقات معنوی و روحانی و شهود باطنی پروردگار را انکار کردند مسلماً زیان دیدند امّا هنگامی که ناگهان قیامت فرا می رسد می گویند : افسوس که درباره حضور در پیشگاه عدل الهی کوتاهی کردیم و آنها بار سنگینی گناهان شان را بر دوش می کشند و چه بد باری را بدوش می کشند .

زندگی دنیا در مقایسه با حیات در آخرت چیزی جز بازی و سرگرمی نیست و تنها وسیله ای است برای ساختن آخرت و سرای اُخروی برای آنها که پرهیزگارند بهتر است آیا نمی اندیشید ؟(29تا32)

(( از گفتار مشرکین غمگین مباش ))

ای پیامبر ! می دانیم که گفتار آنها تو را غمگین می کند ولی غم مخور و بدان ، این ظالمان تو را تکذیب نمی کنند بلکه آیات خدا را انکار می نمایند . پیامبرانی پیش از تو نیز تکذیب شدند و در برابر تکذیب ها صبر و استقامت کردند و در این راه آزار دیدند تا هنگامی که یاری ما به آنها رسید این سنت الهی است و هیچ چیز نمی تواند سنتهای خدا را تغییر دهد و اخبار پیامبران در این زمینه به تو رسیده است .

و اگر اعراض آنها از قبول آیات ما بر تو سنگین است اگر می توانی در زمین نقب بزن و یا به آسمان صعود کن و در اعماق زمین و آسمان به جستجوی آیات دیگری بپرداز و برای آنها بیاور تا مورد قبول آنان واقع شود . امّا بدان که اینان بر اثر لجاجت به هیچ آیه و نشانه ای ایمان نخواهند آورد و اگر خداوند بخواهد می تواند آنها را اجباراً بر هدایت جمع کند امّا هدایت اجباری سودی نخواهد داشت پس هرگز از جاهلان مباش .

تنها کسانی دعوت تو را اجابت می کنند که گوش شنوا دارند امّا اینها مانند مردگان هستند که هیچ چیزی نمی شنوند و خداوند در روز قیامت آنها را مبعوث می نماید و سپس بسوی او باز می گردند و نتیجه اعمال خود را خواهند دید . (33تا36)

ای پیامبر !  در جواب آنهایی که می گویند : چرا نشانه و معجزه ای غیر از قرآن از طرف پروردگارش بر او نازل نمی گردد بگو : خداوند قادر است در صورت لزوم نشانه های دیگری نیز نازل کند امّا این تقاضای آنها تنها یک بهانه است و بیشتر آنها از عواقب چنین تقاضایی بی خبرند .

اینها بدانند که هیچ جنبنده ای در زمین و هیچ پرنده ای که با دو بال خود در آسمان پرواز می کند نیست مگر اینکه مانند شما امتها و گروههایی هستند که بسوی پروردگارشان محشور می شوند و سپس برانگیخته خواهند شد ما هیچ چیز را در این کتاب فرو گذار نکردیم پس بدانید که همه جنبندگان از انسان تا حیوان به سوی پروردگارشان محشور میگردند .

آنها که آیات ما را تکذیب کردند بخاطر اعراض از حق و غوطه ور شدن در دنیای تاریک و ظلمانی گناه و معصیت و بوجود آمدن موانعی در جهت شنیدن حقایق و بازگو کردن آیات پروردگار و نعمتهای او و شکر و سپاس به درگاه خدا کر و لال شده اند که دائماً در تاریکی های جهل و بی خبری قرار گرفته اند و هر کس را خداوند صلاح بداند بخاطر سرکشی او گمراه می کند و هر کس را شایسته بداند بخاطر گرایش او به حق هدایت می کند و بر راه راست قرار خواهد داد . (37تا39)

(( توحید فطری ))

ای پیامبر ! به کافران و مشرکان بگو : آیا هیچ تفکر کرده اید که اگر روزی عذاب پروردگار به سراغ شما آید و یا رستاخیز بر پا شود آیا برای رفع عذاب و حل مشکل خود غیر خدا را می خوانید اگر راست می گویید ؟

مسلماً چنین نیست و شما با وجود اعراضتان از قبول حق و اعتراف به قدرت پروردگار در آن روز بنا بر توحیدی که بصورت فطری در نهاد شما وجود دارد تنها او را می خوانید و تنها خداست که اگر بخواهد مشکلی را که بخاطر آن او را خوانده اید بر طرف می سازد و آنچه را امروز شریک خدا قرار می دهید آن روز فراموش می کنید . (40تا41)

(( انذار ناپذیران ))

ای پیامبر ! ما برای امتهایی که پیش از تو بودند نیز پیامبرانی فرستادیم امّا آنها از قبول دعوت حق سر باز زدند و ما آنان را به شدت و سختی و درد و رنج مبتلا ساختیم تا شاید به خود آمده و تسلیم شوند . امّا آنها باز هم امتناع نمودند . براستی چه چیز مانع شد که آنها هنگامی که با مجازات ما مواجه شدند خضوع نکردند و تسلیم نشدند ؟

این بخاطر آن بود که دلهای آنها قساوت پیدا کرده بود و شیطان هر کاری را که انجام می دادند در نظرشان زیبا و درست جلوه می داد .

ما هم ، چون اندرزهای پیامبران برای هدایت آنها سودی نبخشید و آنچه که به آنها یادآوری شده بود فراموش کردند ، درهای همه نعمتها را به روی آنها گشودیم تا کاملاً خوشحال شدند و دل به آنها بستند و در دریای غفلت غرق شدند آنگاه ناگهان آنان را گرفتیم و سخت مجازات نمودیم و در این لحظه بود که همه مایوس و ناامید گردیدند و به این ترتیب دنبال زندگی جمعیّتی که ستم کرده بودند قطع شد و ستایش مخصوص خداوند ، پروردگار جهانیان است .(42تا45)

(( جز خدا پناهگاهی نیست ))

ای پیامبر ! به کافران و مشرکان بگو : آیا تاکنون هیچ فکر کرده اید که اگر خداوند گوش و چشمهای شما را بگیرد و بر دلهای شما مهر نهد و دیگر چیزی درک نکنید چه کسی جز خداست که آنها را به شما باز گرداند ؟

ببین ، ما چگونه آیات را به گونه های مختلف برای آنها شرح می دهیم امّا آنها از قبول دعوت ما روی بر می گردانند . باز به آنها بگو : هیچ تفکر کرده اید اگر عذاب خدا ناگهان و پنهانی و یا بصورت آشکار به سراغ شما بیاید بجز خدا کسی قادر به نجات شما نخواهد بود ، آیا جز جمعیت ستمکار هلاک می شوند ؟ ما پیامبران را جز برای بشارت و بیم نمی فرستیم ، آنها که ایمان آوردند و خویشتن را اصلاح کنند نه ترسی دارند و نه غمگین می شوند . امّا کسانی که آیات ما را تکذیب کردند بخاطر نافرمانی ایشان مورد عذاب پروردگار قرار خواهند گرفت .(46تا49)

(( تنها خدا از غیب آگاه است ))

ای رسول ما ! به مشرکین و کافران بگو : من نمی گویم خزائن خدا نزد من است و بدانید که من از غیب آگاه نیستم جز آنچه خداوند به من خبر دهد . و نیز به شما نمی گویم که فرشته ای هستم . من تنها از آنچه به من وحی می شود پیروی می کنم . شما به خاطر لجاجت خود حقایق را نمی بینید و من به لطف پروردگار و تسلیم در برابر اراده حق همه آیات پروردگار را مشاهده می کنم آیا نابینا و بینا به هم مساویند چرا تفکر نمی کنید ؟

(( آن روز که جز خدا یاوری نیست ))

ای پیامبر ! بوسیله قرآن ، آنانکه از روز حشر و رستاخیز می ترسند بیم ده ، همان روزی که بجز خدا یاور و سرپرست و شفاعت کننده ای ندارند شاید پرهیزگاری کنند .(50تا51)

(( آنها که خدا را می خوانند طرد مکن ))

ای پیامبر ! آن کسانی را که صبح و شام پروردگار خود را می خوانند و جز رضای او منظوری ندارند بخاطر تقاضای مشرکین که شرط قبول دعوت تو را دور کردن مسلمانان فقیر و جدا نمودن آنها از طبقه ثروتمندان می دانند از خود دور مکن زیرا تو در تصمیم گرفتن در مورد جدا کردن آنها و یا دور کردنشان مسئول نیستی و حساب آنها نیز در این مورد بر تو نیست بلکه این بستگی به اراده خدا دارد پس آنها را طرد مکن که اگر چنین کنی از ستمگران خواهی بود .

و ما این چنین بعضی از توانگران را به وسیله بعضی از فقیران آزمودیم و بر فقیران منت نهادیم و آنان را از نعمت ایمان و اسلام برخوردار ساختیم . امّا ثروتمندان بجای تسلیم در برابر حق با چشم تحقیر به این مومنان نگریسته و گفتند : آیا اینها هستند که خداوند از میان ما برگزیده و بر آنها منّت گذارده ؟ به آنان بگو : آیا خداوند شاکران را بهتر نمی شناسد ؟(52تا53)

(( سلام بر مومنان ))

ای رسول ما ، کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند به آنها بگو : سلام بر شما ، پروردگارتان ، رحمت را بر خود فرض کرده ، هر کس از شما کار بدی از روی نادانی انجام دهد و سپس توبه و اصلاح و جبران نمایند او آمرزنده و مهربان است . ما این گونه ، آیات را بر می شمریم و روشن می سازیم تا راه گناهکاران آشکار گردد .

(( من تنها خدای یگانه را می پرستم ))

ای پیامبر ! به مشرکین و کفار بگو : من از پرستش کسانی که غیر از خدا را می خوانید نهی شده ام ، من از هوی و هوس های شما پیروی نمی کنم . اگر چنین کنم گمراه شده ام و از هدایت یافت گان نخواهم بود .

من دلیل روشنی از پروردگار دارم و شما آن را تکذیب کرده اید . شما به من می گویید : اگر تو به حق هستی کیفرهایی را که ما را به آن تهدید می کنی زودتر بیاور . آنچه شما درباره آن عجله دارید به دست من نیست ، حکم و فرمان تنها از آن خداست ، حق را از باطل جدا می کند و او بهترین جدا کننده حق از باطل است .

اگر آن عذابی را که شما درباره آن تعجیل می کنید نزد من بود و به درخواست شما جواب مثبت می دادم عذاب الهی بر شما نازل می گشت و کار من و شما پایان گرفته بود و خداوند ظالمان را بهتر می شناسد . (54تا58)

(( اسرار غیب نزد خداست ))

کلیدهای غیب ، تنها نزد اوست و جز او کسی آن را نمی دادند ، آنچه در خشکی و دریاست می داند ، هیچ برگی از درختی نمی افتد مگر اینکه از آن آگاه است ، و نه هیچ دانه ای در مخفیگاه زمین و نه هیچ تر و خشکی وجود دارد جر اینکه در کتاب آشکار که همان کتاب علم خداست ثبت است .

او کسی است که روح شما را در شب به هنگام خواب می گیرد و از آنچه در روز کسب کرده اید و انجام داده اید با خبر است سپس شما را در روز از خواب بر می انگیزد و این وضع ادامه دارد تا مدت و سرآمد معینی فرا رسد سپس بازگشت شما به سوی اوست و شما را به آنچه عمل می کردید آگاه می سازد .

او بر بندگان خود تسلط کامل دارد و مراقبانی بر شما می فرستد ، تا زمانی که یکی از شما را مرگ فرا رسد ، فرستادگان ما جان او را می گیرند و آنها در نگاهداری حساب بندگان کوتاهی نمی کنند . سپس تمام بندگان به سوی خدا که مولای حقیقی آنها است باز می گردند ، بدانید داوری مخصوص اوست و او سریعترین حساب گران است . (59تا62)

(( ناسپاسی در برابر نعمتها ))

ای پیامبر ! بگو : چه کسی شما را از تاریکی های خشکی و دریا رهایی می بخشد ؟ او همان خدایی است که آشکارا و در پنهان او را می خوانید و می گویید : اگر ما را از این خطرات و ظلمتها رهایی بخشیدی از شُکرگزاران خواهیم بود . بگو : پس چرا وقتی که خداوند شما را از اینها و از هر مشکل و ناراحتی نجات می بخشد بازهم برای او شریک قائل می شوید و راه کفر و ناسپاسی را می پیمایید ؟

بگو : او قادر است که عذابی از بالای سر و پای شما بفرستد و یا به خاطر اعمال ناشایست شما بین تان تفرقه ایجاد کرده و با هم به نزاع برخیزید و طعم جنگ و ناراحتی را به هر یک از شما به وسیله دیگری بچشاند . ای پیامبر ! ببین ما چگونه آیات خود را به صورت های گوناگون برای آنها بازگو می کنیم شاید بفهمند و بازگردند .

قوم و جمعیت تو دعوت تو را بسوی حق و خدا تکذیب و انکار کردند در حالی که حق است . به آنها بگو : من مسئول قبول حق نیستم وظیفه من تنها ابلاغ رسالت است نه اجبار شما و این را بدانید ، هر خبری را که خداوند به شما داده ، سرانجام قرارگاهی دارد و در موعد مقرر انجام خواهد گرفت و به زودی از آن مطلع خواهید شد . (63تا67)

(( دوری از مجالس گناه ))

ای رسول ما ! هرگاه کسانی را که آیات ما را استهزاء میکنند مشاهده نمایی از آنها روی بگردان و از آن مجلس برخیز و اگر شیطان از یاد تو ببرد ، به محض اینکه متوجه شدی با این جمعیت ستمگر منشین . امّا اگر افراد با تقوی ، برای ارشاد و اندرز آنها در این مجلس بنشینند گناهی بر آنها نیست ولی باید توجه داشته باشند که این کار ، تنها برای متذکر ساختن و ارشاد آنها باشد نه چیز دیگری ، شاید این پندها را بشنوند و پرهیزکاری پیشه کنند .

افرادی که آیین خود را به بازی و سرگرمی و استهزاء گرفتند و زندگی دنیا آنها را مغرور ساخته رها کن و به آنها یادآوری نما تا گرفتار عواقب شوم اعمال خود نشوند ، در آن روزی که جز خدا نه یار و یاوری دارند و نه شفاعت کننده ای و چنین کسی اگر هر گونه عوضی بپردازد از او پذیرفته نخواهد شد . آنها کسانی هستند که گرفتار اعمالی شده اند که انجام داده اند ، نوشابه هایی از آب سوزان برای آنهاست و عذاب دردناکی بخاطر اینکه کفر ورزیدند . (68تا70)

بگو : تنها هدایت از سوی خداوند ، هدایت واقعی است و ما دستور داریم که تسلیم پروردگار عالمیان باشیم . پس نماز را بر پا دارید و از او بپرهیزید . و اوست که بسویش محشور خواهید شد .

(( حکومت مطلق مخصوص خداست ))

او کسی است که آسمانها و زمین را به حق آفرید و در آن روز که فرمان ایجاد رستاخیز و قیامت می دهد ، می گوید : موجود باش ، پس موجود می شود . سخن او حق است و در آن روز که در صور دمیده می شود حکومت مخصوص اوست . او از پنهان و آشکار با خبر است و حکیم و آگاه می باشد .(71تا73)

(( ابراهیم و دعوت او به حقّ ))

ای پیامبر ! بخوان برای آنها هنگامی که ابراهیم به پدرش آزر گفت : آیا بتها را خدایان خود انتخاب می کنی ، من ، تو و جمعیت ترا در گمراهی آشکاری می بینم .

ما به ابراهیم ملکوت آسمانها و زمین را نشان دادیم ، تا اهل یقین گردد . وی هنگامی که در تاریکی شب قرار گرفت ، ستاره ای مشاهده کرد و گفت : این خدای من است . امّا هنگامی که غروب کرد گفت : من غروب کنندگان را دوست ندارم .

او هنگامی که ماه را دید که سینه افق را می شکافد گفت : این خدای من است . امّا هنگامی که آنهم افول کرد گفت : اگر پروردگارم مرا راهنمایی نکند مسلماً از جمعیت گمراهان خواهم بود .

وی هنگامی که خورشید را دید که سینه افق را شکافت گفت : این که از همه بزرگتر است خدای من است . امّا هنگامی که غروب کرد گفت : ای قوم من از شریک هایی که شما برای خدا قرار می دهید بیزارم . من روی خود را به سوی کسی کردم که آسمانها و زمین را آفریده ، من در ایمان خود خالصم و از مشرکان نیستم .

قوم ابراهیم درباره خدای یکتا به منازعه پرداختند ، ابراهیم گفت : چرا درباره وحدانیت خدا با من مجادله کرده و برای او شریک قائل می شوید در حالی که خداوند ، مرا با دلائل روشن هدایت کرده و من از آنچه شما شریک خدا قرار می دهید نمی ترسم و به من زیانی نمی رسد مگر پروردگار چیزی را بخواهد ، آگاهی پروردگار من آنچنان وسیع است که همه چیز را در بر می گیرد آیا متذکّر و بیدار نمی شوید ؟

چگونه من از بت های شما که قادر به انجام هیچ کاری نیستند بترسم در حالی که شما از این نمی ترسید که برای خدایی که مالک و صاحب اختیار همه موجودات است شریکی قرار داده اید که هیچگونه دلیلی درباره آن بر شما نازل نکرده ، انصاف بدهید کدامیک از این دو جمعیت بت پرستان و خدا پرستان ، شایسته تر به امنیت از مجازات هستند اگر شما می دانید .

آری آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با شرک میآمیختند ، امنیت مال آنها است و آنها هدایت یافتگانند . اینها دلایل ما بود که به ابراهیم در برابر قومش دادیم ، درجات هر کس را بخواهیم و شایسته باشد بالا می بریم ، پروردگار تو دانا و حکیم است .(74تا83)

(( نعمتهای خدا بر ابراهیم ))

ما اسحاق و یعقوب را به ابراهیم بخشیدیم و هر کدام را هدایت کردیم همانگونه که قبلاً را نیز هدایت نمودیم و از فرزندان ابراهیم ، داود ، سلیمان ، ایوب ، یوسف ، موسی و هارون را هدایت کردیم . ما این چنین نیکوکاران را پاداش می دهیم  .

ذکریا و یحیی و عیسی و الیاس نیز مانند دیگر پیامبران دیگر هر کدام از صالحان بودند و ما اسماعیل و السیع و یونس را بر مردم عصر خود برتری بخشیدیم ، و از پدران و فرزندان و برادران آنها افرادی را برگزیدیم و به راه راست هدایت نمودیم .

این هدایت خدا است که هر کس از بندگان خود را بخواهد با آن راهنمایی می کند و اگر آنها نیز که پیامبرند مشرک شوند آنچه را عمل کرده بودند نابود می گردد . آنها همان کسانی هستند که به آنان کتاب و حکم نبوت دادیم و اگر نسبت به آن کفر ورزند چیز مهمی نیست چون ما کسانی را نگاهبان آن ساخته ایم که نسبت به آن کافر نیستند .

ای رسول ما ! پیامبران کسانی هستند که خداوند هدایت شان کرده پس به هدایت آنان اقتدا کن و به مردم بگو : در برابر این رسالت و تبلیغ پاداشی از شما نمی طلبم . این رسالت ، چیزی جر یک یادآوری برای جهانیان نیست و در برابر این انجام وظیفه مزد معنی ندارد . (84تا90)

(( یهودیان خدانشناس ))

آنها خدا را چنانچه باید نشناختند که گفتند : ای محمّد هیچ کتابی از آسمان فرو فرستاده نشده چگونه بر تو کتابی نازل شده است ؟ به آنان بگو : چه کسی کتابی را که موسی آورد که در آن نورهدایت برای مردم بود نازل گردانید ؟ همان کتابی که شما آن را به صورت پراکنده قرار می دهید ، قسمتی را آشکار و قسمت زیادی را پنهان می دارید و مطالبی به شما تعلیم داده شده که نه شما و نه پدرانتان از آن باخبر نبودید . آری به آنها بگو : آن کتاب بوسیله خدا نازل شد و سپس آنها را در گفتگوهای لجاجت آمیز شان رها کن تا بازی کنند و به خود مشغول باشند .

(( قرآن کتابی پربرکت ))

قرآن کتابی است که آن را نازل کردیم ، کتابی است پر برکت که آنچه را پیش از آن آمده تصدیق می کند ، آن را فرستادیم تا مردم را به پاداش های الهی بشارت دهی و مردم مکه و اطراف آن را بترسانی . همان هایی که به آخرت ایمان دارند و به قرآن ایمان می آورند و مراقب نمازهای خویش باشند .(91تا92)

(( آنها که به خدا دروغ می بندند ))

چه کسی ستمکارتر است از کسی که دروغی به خدا ببندد و آیه ای را تغییر دهد و تحریف نماید و یا بگوید : به من وحی فرستاده شده در حالی که به او وحی نشده است و کسی که مدعی باشد من هم همانند آنچه خدا نازل کرده نازل می کنم .

ای پیامبر ! اگر ببینی هنگامی که این ظالمان در شداید مرگ فرو رفته اند و فرشتگان ، دستها را گشوده و به آنان می گویند : جان خود را خارج سازید امروز مجازات خوارکنند ه ای در برابر دروغ هایی که به خدا بستید و در برابر آیات او تکبر ورزیدید خواهید دید ، در آن روز به حال آنها تاسف خواهی خورد .

(( همه ، تنها بسوی خدا باز می گردند ))

همه شما در این روز رستاخیز به صورت تنها به سوی ما بازگشت نمودید همانگونه که روز اوّل شما را آفریدیم ، و آنچه را به شما بخشیده بودیم پشت سر گذاردید ، و شفیعانی را که در شفاعت خود شریک می پنداشتید با شما نمی بینم ، پیوندهای شما بریده شد و تمام آنچه را تکیه گاه خود تصور می کردید از شما دور و گم شدند . (93تا94)

(( شکافنده دانه و صبح ))

خداوند ، هسته و دانه را می شکافد ، زنده را از مرده و مرده را از زنده خارج می سازد ، این است خدای شما پس چگونه از حق منحرف می شوید ؟ اوست که صبح را می شکافد و شب را مایه آرامش و خورشید و ماه را وسیله حساب قرار داده است ، این اندازه گیری خداوند توانای داناست .

(( خدا و خلقت موجودات ))

او کسی است که ستارگان را برای شما قرار داد تا در تاریکی های خشکی و دریا بوسیله آنها هدایت شوید ، ما نشانه ها و آیت های خود را برای کسانی که دانا هستند و فکر و اندیشه می کنند بیان داشتیم .

او کسی است که شما را از یک نفس آفرید ، در حالی که بعضی از انسانها از نظر خلقت و قرار گرفتن در رحم و ورود به جهان ، پایدارند و بعضی ناپایدار ، ما آیات خود را برای کسانی که می فهمند بیان نمودیم .

خدای شما کسی که از آسمان آبی نازل کرد و بوسیله آن گیاهان گوناگون رویاند . ما از آن ساقه ها و شاخه های سبز خارج ساختیم و از آنها دانه های متراکم و از شکوفه نخل ، خوشه ها با رشته های باریک بیرون فرستادیم و باغ ها از انواع انگور و زیتون و انار شبیه به یکدیگر و بی شباهت ایجاد نمودیم . هنگامی که میوه می کند به میوه آن و طرز رسیدنش بنگرید که در آن ، نشانه هایی برای افراد با ایمان است . (95تا99)

(( خدا از شریک و فرزند منزه است ))

مشرکان ، برای خدا شریک هایی از جن قرار دادند در حالی که همه آنها را خداوند آفریده است ، آنان برای خدا پسران و دخترانی به دروغ و از روی جهل و نادانی قائل شدند . منزه است خدا ، و از آنچه توصیف می کنند برتر است .

او ابداع کننده و بوجود آورنده آسمانها و زمین است ، چگونه ممکن است دارای فرزند باشد در حالی که همسری نداشته و همه چیز را خود آفریده و به همه چیز داناست . آری او خداوند و پروردگار شماست ، هیچ معبودی جز او نیست ، او آفریدگار همه مخلوقات است ، تنها او را بپرستید ، او حافظ و مدبّر همه موجودات است . چشمها او را درک نمی کند ، امّا او همه چشمها را درک می کند و او بخشنده همه نعمتها و آگاه از همه چیز است .(100تا103)

(( تو مجبور به هدایت آنها نیستی ))

ای پیامبر ! به مردم بگو : دلایل از سوی پروردگارتان برای شما آمد ، و کسیکه بوسیله آن حق را ببیند به سود خود اوست و هر کس از دیدن آن چشم بپوشد به زیان خود اوست و من شما را مجبور نمی کنم . ما اینگونه آیات را در شکلهای گوناگون بیان می داریم ، بگذار آنها بگویند : تو درس خوانده ای و این آیات را از دیگری آموخته ای ، هدف ما این است که آن را برای کسانی که علم و آگاهی دارند روشن سازیم . از آنچه از سوی پروردگارت وحی شده پیروی کن ، هیچ معبودی جز او نیست و از مشرکان روی بگردان . اگر خدا می خواست همه به اجبار ایمان می آوردند و هیچکس مشرک نمی شد ، ما تو را مسئول اعمال آنها قرار ندادیم بنابراین وظیفه تو مجبور نمودن آنان به ایمان آوردن نیست .

(( به معبود مشرکان دشنام ندهید ))

معبود کسانی را که غیر خدا را می پرستند دشنام ندهید ، مبادا آنها نیز از روی ظلم و جهل خدا را دشنام دهند ، اینچنین برای هر امتی عمل شان را زینت دادیم ، سپس بازگشت آنها به سوی پروردگارشان است و آنها را از آنچه عمل می کردند آگاه می سازد و پاداش و کیفر می دهد .(104تا108)

(( بهانه جویان با معجزه هم ایمان نمی آورند ))

ای پیامبر ! به عده ای از مشرکین و کفار که نزد تو آمدند و از تو خواستند تا کوه صفا را به طلا تبدیل کنی و یا مردگان را زنده کنی و با نهایت اصرار سوگند به خدا یاد کردند که اگر نشانه و معجزه ای برای آنها بیاید حتماً به آن ایمان می آورند بگو : معجزات از ناحیه خداست و در اختیار من نیست و به مسلمانان که از تو می خواهند به تقاضاهای آنها ترتیب اثر دهی بگو : شما نمی دانید ، آنها پس از آمدن معجزات نیز ایمان نمی آورند و بخاطر همین به عذاب و بلای حتمی دچار می گردند .

ما ، بخاطر اینکه اینان لجاجت به خرج دادند و در آغاز به قرآن و پیامبر ایمان نیآوردند دلها و چشمهای آنها را واژگونه ساختیم و آنان را در حال طغیان و سرکشی به حال خود وا می گذاریم تا سرگردان شوند .

اینان آن قدر لجوج هستند که اگر ما حتی فرشتگان را بر آنها نازل می کردیم و مردگان با آنها سخن می گفتند ، و همه چیز را در برابر آنها جمع می نمودیم هرگز ایمان نمی آوردند مگر آنکه خدا بخواهد ولی بیشتر آنها نمی دانند .(109تا111)

(( برای هر پیامبری دشمنی است ))

ما بوسیله ارسال پیامبران و عدم قبول دعوت از جانب عده ای از شیاطین جن و انس زمینه مبارزه ای را بوجود آوردیم که باعث برانگیخته شدن دشمنی از طرف این شیاطین با هر پیامبری گردید و اینان برای اغفال مردم بطور سری سخنانی فریبنده و بی اساس می گفتند و اگر پروردگار تو می خواست می توانست جلو آنها را بگیرد امّا اینها آزمایش است و نباید اجباری در ترک آنها از طرف خداوند باشد بنابراین آنها و تهمتهای شان را به حال خود واگذار .

وسوسه های این شیاطین باعث خواهد شد تا دلهای کسانی که به روز رستاخیز عقیده ندارند به آنها متمایل گردد و به آن راضی شوند و اینان هر گناهی را که بخواهند ، مرتکب می شوند .

ای پیامبر ! به آنان بگو : آیا با این حال ، غیر خدا را به داوری بطلبیم در حالی که این کتاب آسمانی را که همه چیز در آن آمده  فرستاده است و آنانکه کتاب آسمانی به آنها داده ایم می دانند که این کتاب به حق از طرف پروردگارت نازل شده بنابراین هرگز از تردید کنندگان مباش و کلام پروردگار تو با صدق و عدل به انجام رسید و هیچکس نمی تواند کلمات او را دگرگون سازد او شنونده دانا است .

ای رسول ما ! اگر اکثر کسانی که در روی زمین هستند بدلیل کثرت شان اطاعت کنی تو را از راه خدا گمراه می کنند چون اکثریت ، دلیل بر حق بودن نیست و اینان از حدس و تخمین و گمان واهی پیروی می کنند . پروردگار تو به کسانی که از راه او گمراه گشته اند و افرادی که هدایت یافته اند آگاه تر است .(112تا117)

(( از آنچه خدا برای شما حلال کرده بخورید ))

ای اهل ایمان ! از آنچه نام خدا بر آن گفته شده بخورید و از گوشت حیواناتی که در هنگام سربریدن ، نام خدا را بر آن نمی برند دوری کنید اگر به آیات او ایمان دارید .

چرا از چیزهایی که نام خدا بر آنها برده شده نمی خورید در حالی که خداوند آنچه را بر شما حرام بوده بیان کرده است . امّا اگر ناچار بودید می توانید از گوشت چنان حیواناتی بخورید و بسیاری از مردم ، دیگران را بخاطر هوی و هوس و بی دانشی گمراه می سازند و پروردگار تو تجاوز کاران را بهتر می شناسد . گناهان آشکار و پنهان را رها کنید زیرا کسانی که تحصیل گناه می کنند در برابر آن ، مجازات خواهند شد .

حیواناتی که به مرگ طبیعی می میرند نیز مانند آنچه نام خدا بر آن برده نشده حرامند ، پس از آنها نخورید که این کار گناه است . و شیاطین در مورد جایز بودن خوردن گوشت این گونه حیوانات به دوستان خود مطالبی را مخفیانه القا می کنند تا با شما به مجادله برخیزند بدانید که اگر از آنها اطاعت کنید شما هم مشرک خواهید شد .(118تا121)

(( روشنایی و تاریکی مانند هم نیست ))

آیا کسی که گمراه بود و جزء مردگان به شمار می رفت سپس ما او را هدایت و ارشاد نمودیم و او را زندگی معنوی بخشیدیم و نوری برای عبور او از بین مردم قرار دادیم همانند کسی است که در ظلمت های جهل و بی خبری و شرک و کفر باشد و از آن خارج نگردد ؟ این چنین برای کافران ، اعمال زشتی که انجام می دادند تزیین شده است و زیبا جلوه کرده . ما در هر شهر و روستایی بزرگانی قرار دادیم با قدرت و اقتدار امّا گناهکار و نافرمان بودند و سرانجام لجاجتشان این شد که به خاطر متاع دنیوی به مکر و فریب مردم پرداختند ولی تنها خودشان را فریب می دهند و نمی فهمند . (122تا123)

(( انتخاب پیامبر بدست خداست ))

کافران و مشرکان ، هنگامی که آیه ای برای آنها بیاید از روی حسادت و کینه می گویند : ما هرگز ایمان نمی آوریم مگر اینکه پیامبر از بین قبیله ما باشد و همانند چیزی که به پیامبر خدا داده شده است به ما هم داده شود ، اینان باید بدانند که خداوند آگاه تر است که رسالت خویش را کجا قرار دهد و به زودی کسانی که مرتکب گناه شدند و مردم را با این بهانه از راه حق منحرف ساختند گرفتار حقارت در پیشگاه خدا و عذاب شدید در مقابل مکر و فریب و نیرنگی که داشتند می شوند .(124)

(( هدایت و گمراهی بدست خداست ))

آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند سینه اش را برای پذیرش اسلام ، گشاده می سازد و آن کس را که بخاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد سینه اش را تنگ می سازد مانند کسی که می خواهد به آسمان صعود کند و دچار تنگی نفس می گردد . این چنین ، خداوند ، پلیدی را بر افرادی که ایمان نمی آورند قرار می دهد .

و این راه مستقیم و سنت جاویدان پروردگار توست ، ما آیات خود را برای کسانی که پند می گیرند بیان کردیم . برای آنان ، نزد پروردگارشان خانه امن و امان خواهد بود و او بخاطر اعمال نیکی که انجام می دادند ولی و یاور آنها است .

آن روز که خداوند همه مجرمان گمراه کننده را جمع م محشور سازد به آنان می گوید : ای جمعیت شیاطین و جن ، شما افراد زیادی از انسانها را گمراه ساختید و آنها نیز از شما پیروی کردند . در این هنگام دوستان و پیروان جن از میان انسانها می گویند : پروردگارا هر یک از ما دو دسته از یکدیگر بهره بردیم ، ما با غفلت خویش تابع وسوسه های آنها شده و از لذات زودگذر بهره مند شدیم و آنها نیز با تسلط بر ما به حکمرانی پرداختند و به اجلی که برای مقرر داشته بودی رسیدیم . خداوند به آنها می گوید : آتش جایگاه شماست ، جاودانه در آن خواهید ماند مگر آنچه خدا بخواهد ، پروردگار تو حکیم و داناست و اینچنین بعضی از ستمگران را به سبب اعمالی که انجام می دادند به بعضی دیگر وامیگذاریم .(125تا129)

در آن روز خداوند به آنان می گوید : ای جمعیت جن و انس ، مگر رسولانی از خود شما به سوی شما نیامدند که آیات مرا برایتان بازگو می کردند  از ملاقات چنین روزی شما را بیم می دادند ، آنها می گویند : ما بر ضد خودمان گواهی میدهیم و می دانیم که بد کردیم و زندگی پر زرق و برق دنیا ما را فریب داد و بر زبان خود گواهی می دهند که کافر بودند .

این بخاطر آن است که پروردگارت هیچگاه مردم شهرها و آبادی ها را بخاطر ستم های شان در حال غفلت و بی خبری هلاک نمی کند بلکه قبلاً رسولانی برای آنها می فرستد و برای هر یک از این دو دسته درجات و مراتبی است از آنچه عمل کردند و پروردگارت غافل از اعمالی که انجام می دهند نیست .

ای پیامبر ! پروردگار تو بی نیاز و مهربان است ، اگر بخواهد همه شما را می برد و بعد از شما هر چه و هر کس را بخواهد جانشین می سازد همانطور که شما را از نسل اقوام دیگری به وجود آورد . به مردم بگو : آنچه به شما وعده داده محقق خواهد شد و خواهد آمد و شما نمی توانید خدا را ناتوان سازید و از عدالت و کیفر او فرار کنید .

بگو : ای جمعیت ، هر کار در قدرت دارید بکنید ، من هم به وظیفه خود عمل می کنم ، امّا به زودی خواهید دانست چه کسی سرانجام نیک خواهد داشت و پیروزی با چه کسی است امّا بطور مسلّم ، ظالمان رستگار نخواهند شد .(130تا135)

این مشرکان ، سهمی از زراعت و چهارپایان را که خدا آفریده و متعلق به خود اوست به گمان خود برای او قرار می دادند و می گفتند : این مال خداست در حالی که مالک اصلی اوست و سهمی را نیز به بتها اختصاص داده و می گفتند : این مال شرکای ما است .

اگر آنچه را که سهم خدا قرار داده بودند دچار نقصان و یا نابودی می گردید از آنچه مال شرکای آنها بود به خدا نمی رسید و می گفتند : خدا بی نیاز است . ولی اگر سهم بتها با کمبودی مواجه می شد آنچه مال خدا بود به شرکای شان می رسید . چه بد حکم می کردند ، اینان علاوه بر شرک حتی خدا را نیز کمتر از بتها می گرفتند .

این شرکای آنها ، قتل فرزندان شان را در نظر شان جلوه داده بودند و کودکان خود را قربانی می کردند و عاقبت این کار چنین شد که آنها را به هلاکت افکندند و آئین شان را دگرگون ساختند و اگر خدا می خواست چنین نمی کردند زیرا می توانست اجباراً جلوی آنها را بگیرد زیرا اجبار کردن آنها سودی ندارد بنابراین آنها و تهمتهای شان را به حال خود واگذار و به اعمال آنها اعتنا مکن .

اینان گفتند : خوردن این قسمت از چهارپایان و زراعت که مخصوص بتهاست برای همه ممنوع است مگر کسانیکه جزء خدمه و متولیان بت و بتخانه می باشند و همچنین اظهار می داشتند : تعدادی از این حیوانات سوار شدن بر آنها حرام است و از حیواناتی که هنگام ذبح آنها بجای نام خدا نام بتان را می بردند و می خوردند و همه اینها را به خدا نسبت می دادند خداوند به زودی کیفر افتراهای آنها را خواهد داد .

اینها گفتند : آنچه در شکم حیوانات است جنین و بچه ، مخصوص مردان ماست و بر همسران ما حرام است . امّا اگر مرده متولد شود همگی در آن شریک هستند و به زودی خدا کیفر این توصیف و احکام دروغین آنها ار می دهد . او حکیم و داناست . (136تا139)

مسلماً آنها که فرزندان خود را از روی سفاهت و نادانی کشتند زیان دیدند اینان آنچه را خداوند به آنها روزی داده بود بر خود تحریم کردند و بر خدا افتراء بستند ، آنها گمراه شدند و هرگز هدایت نیافتند .

(( انواع نعمتهای خداوند ))

او است خداوندی که باغهایی که درختانش روی داربست ها قرار می گیرند و باغهایی که درختانش نیاز به داربست ندارند آفرید ، و همچنین نخل و انواع زراعت را که از نظر میوه و طعم با هم متفاوتند و نیز درخت زیتون و انار را که از جهتی با هم شبیه و از جهتی تفاوت دارند بوجود آورد . پس از میوه آن به هنگامی که به ثمر می نشیند بخورید و حق آن را به هنگام درو به افراد مستمند بپردازید و در خوردن و انفاق کردن به دیگران اسراف نکنید که خداوند مسرفین را دوست نمی دارد .

اوست کسی که از چهارپایان ، برای شما حیوانات باربر و حیوانات کوچک آفرید ، از آنچه به شما روزی داده است بخورید و از گامهای شیطان پیروی ننمایید که او دشمن آشکار شماست .

هشت جفت از چهارپایان برای شما آفرید ، از میش دو جفت و از بز دو جفت بگو : آیا خداوند ، نرهای آنها را حرام کرده یا ماده ها را ؟ یا آنچه رحم ماده های آنها در برگرفته ، اگر راست می گویید و بر تحریم آنها دلیلی دارید به من خبر دهید .

و از شتر دو زوج ، و از گاو هم دو زوج ، برای شما آفرید ، بگو : کدامیک از اینها را خدا حرام کرده است ؟ نره ها یا ماده ها را ؟ و یا آنچه در رحم ماده ها قرار گرفته است ؟ و آیا شما گواه بر این تحریم بودید ، هنگامی که خدا به این موضوع توصیه و سفارش کرد ؟ بنابراین چه کسی ستمکارتر است از آنها که بر خدا دروغ می بندند ، تا مردم را از روی جهل گمراه سازند ، خداوند ، هیچگاه ستمگران را هدایت نخواهد کرد .

ای پیامبر ! به آنها بگو : در آنچه بر من وحی شده هیچ حرامی بر کسی که غذایی می خورد نمی یابم بجز اینکه مردار باشد و یا خونی که از بدن حیوان بیرون ریخته یا گوشت خوک که اینها پلیدند ، یا حیوانی که در طریق گناه به هنگام سربریدن ، نام غیر خدا بر آنها برده شده است ، امّا کسانی که ناچار شوند بدون اینکه بخاطر لذت باشد و یا زیاده از حد بخورند گناهی بر آنها نیست . پروردگار تو آمرزنده و مهربان است .

ما بر قوم یهود ، هر حیوان ناخن دار که سم یک پارچه دارند را حرام کردیم و از گاو و گوسفند ، پیه و چربی شان را تحریم نمودیم ، مگر چربی هایی که بر پشت اینها قرار دارد ، و یا لابلای امعاء و دو طرف پهلو و یا آنها که با استخوان آمیخته است ، این را بخاطر ظلم و ستمی که می کردند ، به آنها کیفر دادیم و ما راست می گوییم .

اگر ترا تکذیب کنند ، به آنها بگو : پروردگار شما رحمت وسیعی دارد ، امّا در عین حال ، مجازات او از مجرمان دفع شدنی نیست .

به زودی ، مشرکان ، برای تبرئه خویش می گویند : اگر خدا می خواست نه ما مشرک می شدیم و نه پدران ما ، و نه چیزی را تحریم می کردیم ، کسانی که پیش از آنها بودند نیز همین گونه دروغ می گفتند و سرانجام طعم کیفر ما را چشیدند ، بگو آیا دلیل قاطعی بر این موضوع دارید ؟

پس به ما ارائه دهید ، شما فقط از پندارهای بی اساس پیروی می کنید و تخمین های نابجا می زنید .

بگو : برای خدا ، دلیل رسا و قاطع است امّا اگر او بخواهد همه شما را از طریق اجبار هدایت کند هدایت می کند امّا چون هدایت اجباری بی فایده است این کار را نمی کند . بگو : گواهان خود را که گواهی می دهند خداوند اینها را حرام کرده است ، بیاورید ، آنها گواهانی که به حق گواهی دهند نخواهند آورد و اگر گواهانی بیاورند که گواهی دهند به ناحق است و تو تحت تاثیر این گواهی قرار نگیر و آنها را تصدیق مکن که اینان گواهانی دروغین هستند و از هوی و هوس کسانی که آیات ما را تکذیب می کنند و سخنان خود را به حق جلوه می دهند و به آخرت ایمان ندارند و برای خدا شریک قائلند پیروی مکن و به سخنان آنها اعتقاد نداشته باش . (140تا150)

ای رسول ما ! به آنان بگو : تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم ، اینکه چیزی را با خدا شریک قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و به آنها ظلم ننمایید و فرزندانتان را از ترس فقر نکشید ما شما و آنها را روزی می دهیم ، و نزدیک کارهای قبیح و زشت چه آشکار و چه پنهان نروید و نفسی را که خداوند محترم شمرده به قتل نرسانید مگر به حق و از روی استحقاق ، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش کرده تا درک کنید .

و به مال یتیم ، جز به نحو احسن و برای اصلاح زندگی آنان نزدیک نشوید تا به حد رشد برسد و حق پیمانه و وزن را به عدالت ادا کنید ، هیچکس را جز به مقدار توانایی ، تکلیف نمی کنیم و هنگامی که سخن می گویید عدالت را رعایت کنید حتی اگر در مورد نزدیکان بوده باشد . این چیزی است که خداوند ، شما را به آن سفارش می کند تا متذکر شوید . و اینکه این راه مستقیم من است از آن پیروی کنید و از راههای مختلف و انحرافی ، پیروی نکنید که شما را از راه حق دور می سازد ، این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش می کند تا پرهیزگار شوید .

ما به موسی ، کتاب آسمانی دادیم ، و نعمت خود را بر آنها که نیکوکار بودند تکمیل کردیم ، و همه چیز را که مورد نیاز آنها بود ، در آن روشن ساختیم ، کتابی که مایه هدایت و رحمت بود تا به ملاقات معنوی و شهود باطنی پروردگارشان به روز رستاخیز ایمان بیاورند .

ای پیامبر ! این قرآن ، کتابی است پر برکت که ما بر تو نازل کردیم ، از آن پیروی نمایید و پرهیزگاری پیشه کنید تا مورد رحمت قرار گیرید . ای اهل کتاب ما این کتاب را نازل کردیم تا نگویید کتاب آسمانی تنها بر دو طایفه پیش از ما نازل شده بود و ما از بحث و بررسی آنها بی خبر بودیم . و یا نگویید ، اگر کتاب آسمانی بر ما نازل می شد از آنها هدایت یافته تر بودیم ، اینک آیات و دلایل روشن و هدایت و رحمت او از جانب پروردگارتان برای شما آمد با این حال ، چه کسی ستمکارتر از آنها که آیات خدا را تکذیب کردند و از آن روی گردانیدند یافت می شود ، امّا به زودی کسانی را که از آیات ما روی گردانیدند به خاطر همین اعراض بی دلیل شان مجازات شدید خواهیم کرد .(151تا157)

(( انتظارات بی جا و محال ))

آیا انتظار دارند که فرشتگان مرگ به سراغشان بیایند یا خداوند به سوی آنها بیاید ، اینها توقعات محالی است و یا پاره ای از آیات پروردگار نشانه های رستاخیز را طالب هستند . امّا آن روز که این آیات و نشانه ها تحقق پذیرد ایمان افرادی که قبلاً ایمان نیاورده اند و یا عمل نیکی انجام نداده اند ، سودی به حالشان نخواهد داشت . ای پیامبر ! به آنان بگو : اکنون که شما چنین انتظار غلطی را دارید انتظار بکشید ، ما هم انتظار کیفر شما را می کشیم .(158)

(( دوری از منافقان ))

ای پیامبر ! با کسانی که آئین خود را پراکنده ساختند و به دسته جات گوناگون و مذاهب مختلف تقسیم شدند هیچگونه ارتباطی با آنها نداری ، کار آنها واگذار به خداست ، پس خداوند آنان را از آنچه انجام می دادند با خبر می کند .

هر کس کار نیکی بیاورد ، ده برابر آن پاداش خواهد داشت و هر کس کار بدی انجام دهد جز به مقدار آن ، کیفر نخواهد دید و ستمی بر آنها نخواهد شد .(159تا160)

(( همه چیز من برای خداست ))

ای پیامبر ! بگو : پروردگارم مرا به راه راست و آئینی پا بر جا و ضامن سعادت دین و دنیا هدایت کرده است ، به آئین ابراهیم ، همان کسی که از آئین های محیط خود روی گردانید و از مشرکان نبود .

بگو : نمازم و تمام عبادت من و زندگی و مرگ من همه برای خداوند ، پروردگار جهانیان است . شریکی برای او نیست و من به همین ، دستور یافته ام ، و من نخستین مسلمانم .(161تا163)

(( هر کس مسئول عمل خویش است ))

ای پیامبر ! بگو : آیا غیر خدا پروردگاری بطلبم در حالی که او پروردگار همه چیز است و هیچ کس جز برای خود عملی انجام نمی دهد و هیچ گنهکاری گناه دیگری را متحمل نمی شود سپس بازگشت شما به سوی پروردگارتان است و شما را به آنچه در آن اختلاف داشتید خبر خواهد داد . (164)

(( برتری بعضی بر بعضی دیگر ))

او کسی است که شما را جانشینان و نمایندگان خود در زمین قرار داد ، و بعضی را بر بعضی دیگر ، درجات برتری داد تا شما را به آنچه در اختیارتان قرار داده بیازماید ، مسلماً پروردگار تو سریع الحساب و آمرزنده و مهربان است .(165)