به نام خداوند بخشنده و مهربان
ای پیامبر ، اینها آیات کتاب آسمانی است و آنچه که از طرف پروردگار بر تو نازل شده حق است ولی اکثر مردم ایمان نمی آورند . خدا همان کسی است که آسمان را بدون ستونی که دیده شود آفرید و سپس عرش را بیافرید و تحت سیطره خویش در آورد و خورشید و ماه را در مسیری معین قرار داد که هر کدام تا زمان معلومی در حرکت هستند . همه کارها را او تدبیر می کند ، آیات را برای شما تشریح می نماید تا به دیدار و حضور در پیشگاه پروردگارتان در روز رستاخیز یقین پیدا کنید و او کسی است که زمین را گسترش داد و در آن کوهها و نهرهایی قرار داد و از تمام میوه ها دو جفت در آن آفرید .
روز را با پرده سیاه شب می پوشاند و در اینها آیاتی است برای آنها که تفکر می کنند و در روی زمین قطعاتی در کنار هم قرار داد که به هم متفاوت هستند و باغهایی از انگور و زراعت و نخل ها که گاهی بر یک پایه و زمانی بر دو پایه می رویند . همه آنها از یک آب سیراب می شوند و با این حال بعضی از آنها را از جهت میوه بر دیگری برتری می دهیم ، در اینها نشانه هایی است برای آنها که عقل خویش را بکار می گیرند .(1تا4)
(( تعجب کفار از زنده شده مردگان ))
ای رسول ما از گفتار کافران متعجب می باشی ، عجیب تر از این ، گفتار آنهاست که می گویند آیا هنگامی که خاک شدیم بار دیگر زنده شده و به خلقت جدیدی باز می گردیم ؟ آنها کسانی هستند که به پروردگارشان کافر شده اند و در قیامت غل و زنجیرها در گردن شان است و اصحاب آتش هستند و جاودانه در آن خواهند ماند .
آنها پیش از تقاضای حسنه و رحمت از تو تقاضای تعجیل سیئه و عذاب می کنند و گمان می کنند وعده عذاب الهی دروغ است با اینکه قبل از آنها بلاهای عبرت انگیز نازل شده و پروردگار تو نسبت به مردم با اینکه ظلم می کنند در صورت توبه دارای مغفرت است و عذاب او نیز شدید است .(5تا6)
(( بهانه جویی های پی در پی ))
آنهایی که کافر شدند درباره پیامبر می گویند : چرا آیت و اعجازی بجز قرآن بر او نازل نشده است . ای رسول ما تو تنها بیم دهنده ای و برای هر گروهی هدایت کننده ای است و اینها همه بهانه جویی است نه جستجوی حقیقیت .
(( علم بی حد و حصر خداوند ))
خداوند از جنین هایی که هر انسان یا حیوان ماده ای حمل می کند آگاه است . و نیز از کاستن و افزوده شدن مدت اقامت آنچه در رحم ها است آگاهی داشته و هر چیزی نزد او اندازه معینی دارد .
او از غیب و شهود آگاه ، و بزرگ و متعالی است . برای او کسانی که پنهانی سخن بگویند یا آشکار سازند و آنها که شبانگاه بطور مخفیانه و یا در روشنایی روز حرکت می کنند تفاوتی ندارد .(7تا10)
(( نگهبانان غیبی برای انسان ))
برای هر انسانی مامورانی است که پی در پی از پیش و از پشت سر ، او را از حوادث غیر حتمی حفظ می کنند امّا خداوند سرنوشت هیچ قوم و ملتی را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنها خود را تغییر دهند و هنگامی که خداوند بخاطر اعمال نادرست قومی اراده سویی درباره آنها بکند هیچ چیز مانع آن نخواهد شد و جز خدا سرپرستی نخواهند داشت .
(( نشانه هایی از عظمت خداوند ))
او کسی است که برق را که هم مایه ترس و هم مایه امید است را به شما نشان می دهد و ابرهایی پر بار را ایجاد می کند ، رعد تسبیح و حمد رحمت او می گوید و فرشتگان نیز از هیبت او به سوی وی مشغول هستند .
خداوند صاعقه ها را می فرستد و هر کس را صلاح بداند گرفتار آن می سازد و این در حالی است که بی خبران و غافلان با مشاهده این آیات درباره خداوند به مجادله مشغول هستند اینها بدانند که او قدرتی بی انتها و مجازاتی دردناک دارد .
دعوت حق از آن اوست و مشرکان که افرادی غیر از خدا را می خوانند بدانند که آنها به دعوت شان پاسخ نمی گویند و مثل اینها مثل کسی که کف دستهای خود را به سوی آب می گشاید و می خواهد بدون نزدیک شدن به آن به دهان خویش آب برساند و هرگز نخواهد رسید و دعای کافران جز در ضلال و گمراهی نیست .
همه آنها که در آسمانها و در زمین هستند از روی اطاعت و یا اکراه و همچنین سایه های آنها هر صبح و عصر برای خدا سجده می کنند ( سجده واجب ) .(11تا15)
(( بتهایی بی خاصیّت ))
ای پیامبر به بت پرستان بگو : آیا به نظر شما چه کسی پروردگار آسمانها و زمین است و تو خود به آنان بگو : الله و سپس بگو : آیا اولیا و خدایانی غیر از او برای خود برگزیده اید که حتی مالک سود و زیان خود نیز نیستند .
بگو : آیا نابینا و بینا یکسان است ؟ آیا ظلمتها و نور برابرند ؟
آیا آنها شریکانی برای خدا قرار دادند برای اینکه آنان نیز همانند خداوند قدرت بر آفرینش داشتند و این آفرینش ها بر آنها مشتبه شد و گمان کردند که بتها نیز مستحق عبادت هستند ؟ بگو : خدا خالق همه چیز است و او یکتا و پیروز است .
(( منظره حق و باطل ))
خداوند ، آبی از آسمان فرستاد و از هر دره و رودخانه ای به اندازه آنها سیلابی جاری شد ، سپس سیل بر روی خود کفی حمل کرد ، و بعضی چیزها که برای ساختن زیور آلات یا ابزار در آتش می گذارند نیز کفی مانند آن دارد ، اما کفها به بیرون رانده می شوند و آنچه که برای مردم سودمند است باقی می ماند ، خداوند برای روشن شدن حق و باطل اینگونه مثل می زند چون باطل همچون کفی است بر آب و یا در کوره آتش .(16تا17)
(( اجابت کنندگان دعوت حق ))
برای آنها که دعوت پروردگارشان را اجابت کردند سرانجام و نتیجه نیکو است و آنها که از قبول دعوت او سرباز زدند آنچنان در وحشت و عذاب الهی فرو می روند که اگر تمام آنچه روی زمین است و همانندش از آن ، آنها باشد همگی را برای رهایی از عذاب می دهند ولی از آنها پذیرفته نمی شود و برای آنها حساب بدی است و جایگاه شان دوزخ است که بد جایگاهی است .
ای پیامبر ، آیا آن کس که می داند آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده حق است همانند کسی است که در دیدن حق نابیناست ؟ تنها صاحبان تفکر و اندیشه متذکر این موضوع می شوند . همانهایی که به عهد الهی وفا می کنند و پیمان شکنی نمی کنند و پیوندها و صله رحمی را که خدا به آن امر کرده است برقرار می دارند و از پروردگارشان می ترسند و از بدی حساب در روز قیامت بیمناک هستند .
همانهایی که بخاطر ذات پاک پروردگارشان صبر و شکیبایی پیشه می کنند و نماز را بر پای می دارند و از آنچه به آنها روزی داده ایم در آشکار و پنهان انفاق می کنند و با حسنات و کارهای نیکو سیئات و گناهان را از بین می برند . پایان نیک سرای آخرت از آن ، آنها است .
آنها به باغهای جاویدان بهشت وارد می شوند و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می گردند و به آنها می گویند سلام بر شما به خاطر صبر و استقامت تان که پایان خوبی در این سرای نصیب تان گردیده است .(18تا24)
(( دنیا پرستان تبهکار ))
آنها که عهد الهی را پس از محکم کردن می شکنند و پیوندها و صله رحمی را که خدا دستور برقراری آن را داده قطع می کنند و در روی زمین فساد می نمایند لعنت و بدی مجازات سرای آخرت از آن آنهاست .
خداوند ، روزی را برای هر کس بخواهد و شایسته بداند وسیع و برای هر کس که بخواهد و مستحق بداند تنگ می گرداند ولی دنیا پرستان تنها به زندگی دنیا شاد و خوشحال شدند در حالی که زندگی دنیا در برابر حیات جاویدان آخرت متاع ناچیزی است .(25تا26)
(( با یاد خدا دلها آرامش می یابد ))
آنها که کافر شدند می گویند چرا آیه و معجزه ای از پروردگار به محمد نازل نشده است ؟ ای پیامبر به آنان بگو : این سخن شما تنها یک بهانه است و خداوند هر کس را بخاطر لجاجتش بخواهد گمراه می کند و هر کس را که به سوی او بازگردد هدایت می نماید . اینان افرادی هستند که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا مطمئن و آرام است ، آگاه باشید که با یاد خدا دلها آرامش می یابد و همین ها هستند که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند و پاکیزه ترین زندگی نصیب شان است و بهترین سرانجام ها را بدنبال خواهند داشت .(27تا29)
(( افراد لجوج اهل منطق نیستند ))
ای رسول ما ، همانطور که قبل از تو پیامبرانی را فرستادیم ، تو را نیز به میان امتی فرستادیم که پیش از آنها امتهای دیگری آمدند و رفتند ، تا آنچه را به تو وحی نموده ایم بر آنها بخوانی .
این مشرکین به رحمن ، خداوندی که رحمتش همگان را فرا گرفته کفر ورزیده و از این نام بیزاری می جویند ، به آنان بگو : او پروردگار من است معبودی جز او نیست ، بر او توکل کردم و بازگشتم بسوی اوست .
اگر بوسیله قرآن ، کوهها به حرکت درآیند و زمین ها قطعه قطعه شوند و بوسیله آن با مردگان سخن گفته شود باز هم ایمان نخواهند آورد امّا همه آنها در اختیار خداست . آیا آنهایی که ایمان آورده اند نمی دانند که اگر خدا بخواهند همه مردم را به اجبار هدایت می کند امّا ایمان اجباری ارزش نخواهد داشت .
پیوسته مصائب و مشکلات سخت و کوبنده ای بخاطر اعمال ناشایست کافران بر آنها و یا به نزدیکی خانه آنها فرود می آید تا وعده نهایی خدا فرا رسد ، خداوند در وعده خود تخلّف نمی کند .
اینان تنها تو را استهزا نکردند بلکه پیامبران پیش از تو را نیز استهزا نمودند ، من به کافران مهلت دادم سپس آنها را گرفتم و مجازات مرا مشاهده کردی که چگونه بود ؟(30تا32)
(( خدا و بتها را با هم قرین و مساوی ندانید ))
آیا آن کسی که مراقب اعمال همه مردم است با غیر او مساوی است ؟ آنان برای خدا شریکانی قرار دادند ، بگو : آنها را نام ببرید ، آیا به خدا چیزی را خبر می دهید و معرفی می کنید که از وجود آن در روی زمین بی خبر است ؟ یا سخنانی تو خالی و بی محتوا بر زبان می رانید .
بدانید که شریکی برای خدا وجود ندارد بلکه در نظر کافران ، دروغ های شان زینت داده شده و گمان می کنند که واقعیتی دارد ، آنها به خاطر اعمال ناشایست و لجاجت و خود خواهی از راه خدا باز داشته شده اند و هر کس را خدا گمراه کند راهنمایی نخواهد داشت .
برای آنها عذاب دردناکی در دنیاست و عذاب آخرت سخت تر است ، و در برابر خدا هیچکس نمی تواند آنها را نگه دارد .(33تا34)
(( توصیف بهشت ))
بهشتی که پرهیزکاران وعده داده شده است نهرهای آب از زیر درختانش جاری است میوه های آن همیشگی و سایه هایش دائمی است این سرانجام کسانی است که پرهیزکاری پیشه کردند و سرانجام کافران آتش است .
(( حق شناسان و معاندان ))
ای پیامبر ، گروهی از آنها که کتاب آسمانی در اختیارشان قرار داده ایم از آنچه بر تو نازل شده خوشحال هستند و بعضی از آنها قسمتی از آن را انکار می کنند . بگو : من مامورم تنها الله را بپرستم و شریکی برای او قائل نشوم ، بسوی او دعوت می کنم و بازگشت همگان به سوی اوست .
(( حوادث حتمی و تغییر پذیر ))
ای رسول ما ، همانگونه که به پیامبران قبل از تو کتاب آسمانی دادیم بر تو نیز حکمی صریح و روشن نازل کردیم ، و اگر بعد از آنکه آگاهی یافته و هدایت شدی از هوسهای آنها پیروی کنی و رد برابر تقاضای آنان کوتاه بیایی هیچکس از تو در برابر خدا حمایت و جلوگیری نخواهد کرد .
و ما قبل از تو رسولانی را فرستادیم و برای آنها همسرانی و فرزندانی قرار دادیم و هیچ رسولی نمی توانست از پیش خود معجزه ای بیاورد مگر به فرمان خدا ، هر زمانی کتابی دارد و برای هر کاری موعدی مقرر است . خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات می کند و ام الکتاب نزد اوست . و اگر پاره ای از مجازات ها که به آنها داده ایم به تو نشان دهیم یا پیش از فرا رسیدن این مجازات ها تو را بمیرانیم در هر حال تو تنها مامور ابلاغ هستی و حساب آنها بر ماست .(35تا40)
(( تنها خدا باقی می ماند ))
آیا مردم نمی بینند که ما پیوسته از اطراف و جوانب زمین کم می کنیم و جامعه ها و تمدن ها همه به تدریج از میان می روند و تنها خداوند حکومت می کند و هیچکس را یارای جلوگیری یا رد احکام او نیست و او سریع الحساب است .
کسانی که پیش از اینان بوده اند نیز نیرنگ می کرده اند ولی تدبیرها همه خاص خداست ، او از کار هر کس آگاه است و به زودی کفار خواهند دانست سرانجام نیک و بد در سرای دیگر از آن کیست .
ای پیامبر آنها که کافر شدند می گویند تو پیامبر نیستی ، بگو کافی است که خداوند و کسانی که علم کتاب و آگاهی بر قرآن نزد آنهاست گواه من باشند .(41تا43)
