سوره آل عمران

بنام خداوند بخشنده مهربان

معبودی جز خداوند یگانه زنده و پایدار و نگهدارنده نیست . همان کسی که کتاب را به حق بر تو نازل کرد که با نشانه های کتب پیشین منطبق بود و تورات و انجیل را پیش از آن برای هدایت مردم فرستاد . و این قرآن که از سوی پروردگار نازل شده است حق را از باطل مشخص می سازد .

کسانی که به آیات خدا کافر شدند کیفر شدید دارند و خداوند برای کیفر بدکاران لجوج توانا و صاحب انتقام است و هیچ چیز در آسمان و زمین مخفی نمی ماند . همان خداوندی که شما را در رحم مادران آنگونه که می خواهد تصویر می کند پس بدانید که معبودی توانا و حکیم جز او نیست .(1تا6)

(( محکمات و متشابهات ))

او کسی است که این کتاب آسمانی را بر تو نازل کرد که قسمتی از آن آیات , محکمات است که صریح و روشن است که اساس و پایه این کتاب می باشد و پیچیدگی ها و ابهاماتی که در بعضی از آیات به نظر برسد با مراجعه به اینها بر طرف می گردد و قسمتی از آن , آیات متشابه است . آیاتی که بخاطر بالا بودن سطح مطلب و اهداف و جهات دیگر , در بدو امر احتمالات مختلفی در آن می رود ولی با توجه به آیات محکم تفسیر آنها برای صاحب نظران آشکار می گردد .

اما آنها که در قلوب شان انحراف است , پیروی از متشابهات می کنند تا فتنه انگیزی کنند و مردم را گمراه سازند و تفسیر نادرستی برای آن می طلبند . در حالی که تفسیر آنها را جز خدا و راسخان در علم نمی دانند . همانهایی که میگویند : ما به همه آنها چه محکم و چه متشابه ایمان آوردیم . همه آنها از طرف پروردگار ماست و جز صاحبان مغز , متذکر نمی شوند و این حقیقت را درک نمی کنند .

راسخان در علم می گویند : پروردگارا , دلهای ما را – پس از آن که ما را هدایت نمودی – از راه حق منحرف مگردان و از سوی خود رحمتی بر ما ببخش زیرا تو بخشنده ای . پروردگارا , تو مردم را در روزی که تردیدی در آن نیست , جمع خواهی کرد. زیرا خداوند از وعده خود تخلف نمی کند .

آنهایی که کافر شدند اگر گمان می کنند که ثروتها و فرزندان شان باعث نجات آنها خواهد شد کاملا در اشتباه هستند و بدانند که آنها نمی توانند کافران را از خداوند بی نیاز کنند و این کافران , خود آتش گیره دوزخند . عادت اینان در زندگی توام با انکار و تحریف حقایق , همچون عادت و روش آل فرعون و کسانی که پیش از آنها بودند می باشد که آیات ما را تکذیب کردند و خداوند آنها را به کیفر گناه شان گرفت و خداوند شدید العقاب است . (7تا12)

ای پیامبر به آنها که کافر شدند بگو : شکست ما , در جنگ احد باعث خوشحالی و احساس پیروزی شما بر مسلمین نشود چون بزودی مغلوب خواهید شد و سپس در روز قیامت به سوی جهنم محشور خواهید گشت و چه بد جایگاهی است .

(( جنگ بدر ))

ای کسانی که ایمان آورده اید در دو گروه مسلمانان و کفاری که در میدان جنگ بدر با هم روبرو شدند نشانه ها و درس عبرتی برای شما بود .

یک جمعیت در راه خدا نبرد می کرد و جمعیت دیگری که کافر بود در راه شیطان و بت . این در حالی بود که کفار , جمعیت مومنان را با چشم خود , دو برابر آنچه بودند , مشاهده می کردند و همین امر باعث وحشت و شکست آنها شد . و خداوند هر کس را بخواهد و شایسته ببیند با یاری خود تایید می کند . در این امر , عبرتی است برای صاحبان بصیرت .

(( دوستی زنان و فرزندان ))

دوست داشتن و محبت ورزیدن به زنان و فرزندان و علاقه به اموال هنگفت از طلا و نقره و اسب های ممتاز و دیگر چهار پایان و زراعت به منظور آزمایش و آشکار شدن ماهیت درونی انسانها و تربیت آنان در پیش چشمشان زینت داده شده است . آگاه باشد کسانی که اینها را که متاع ناچیز دنیوی هستند , تنها هدف در زندگی قرار می دهند دارای یک زندگی پست مادی خواهند بود و بدانند که سرانجام نیک و زندگی عالی تر در نزد خداست .

ای پیامبر بگو : آیا شما را از چیزی آگاه کنم که از این سرمایه های مادی بهتر است ؟ برای آنهایی که پرهیزکاری پیشه کرده اند و از این سرمایه ها در طریق مشروع و حق و عدالت استفاده نموده اند در نزد پروردگارشان باغهایی در جهان دیگر است که نهرها از پای درختان آن می گذرد . همیشه در آن خواهند بود و همسرانی پاکیزه از هر پلیدی و خشنودی خداوند نصیب آنها ست و خداوند به امور بندگان بیناست . همان کسانی که می گویند : پروردگارا ما ایمان آورده ایم پس ما را بیامرز و از عذاب آتش نگهدار . آنها در برابر مشکلات و در مسیر اطاعت و ترک گناه , استقامت می ورزند و آنها که راست می گویند و در برابر خداوند خضوع می کنند و در راه او انفاق و در سحرگاهان استغفار می کنند .

خداوند با ایجاد نظام واحد جهان هستی گواهی میدهد که معبودی جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش , هر کدام به گونه ای گواهی می دهند . در حالی که خداوند , قیام به عدالت در عالم هستی دارد و این عدالت نیز نشانه یگانگی ذات اوست . بنابراین شما هم با آنها هم صدا شوید و بگویید : معبودی جز او نیست که هم تواناست و هم حکیم .(13تا18)

(( دین اسلام ))

دین در نزد خدا ، اسلام و تسلیم در برابر حق است و آنها که کتاب آسمانی داشتند اختلاف در آن ایجاد نکردند مگر بعد از آگاهی و علم , آن هم به خاطر ظلم و ستم در میان خود . و هر کس به آیات خدا کفر ورزد خدا به حساب او می رسد زیرا خداوند سریع الحساب است .

اگر با تو به گفتگو برخیزند و با منطق و برهان با تو به بحث نپردازند و قصد لجاجت را داشته باشند با آنها مجادله نکن و برای قطع مخاصمه و مجادله به آنان بگو : من و پیروانم در برابر خداوند و فرمان او تسلیم شده ایم و به آنها که اهل کتاب هستند و بی سوادان ( مشرکان ) بگو : آیا شما هم تسلیم شده اید ؟

اگر در برابر فرمان و منطق حق , تسلیم شوند هدایت می یابند و اگر سرپیچی کنند نگران مباش زیرا بر تو ابلاغ رسالت است و خدا نسبت به اعمال و عقاید بندگان، بیناست .(19تا20)

کسانی که به آیات خدا کفر می ورزند و پیامبران را به ناحق به قتل می رسانند و نیز مردمی را که امر به عدالت می نمایند از بین می برند به مجازات دردناک بشارت ده . آنها کسانی هستند که اعمال نیک شان به خاطر این گناهان بزرگ در دنیا و آخرت تباه شده و یار و مددکار و شفاعت کننده ای ندارند .

(( حکم زنا در تورات ))

ای پیامبر آیا مشاهده نکردی کسانی را که یهود و اهل کتاب بودند و برای داوری تو درباره زن و مردی یهودی که مرتکب عمل زنا شده بودند نزد تو آمدند و تو بر اساس کتاب تورات حکم رجم و سنگ باران را برای آن دو تعیین کردی در حالی که علمای آنها با اطلاع بر این حکم در تورات آن را انکار می کردند .

این عمل یهود بخاطر آن است که گمان می کردند نژادی برترند و در برابر حکم خدا با دیگران تفاوت دارند و لذا می گفتند : جز چند روزی آتش دوزخ به ما نمی رسد و این افترا و دروغی بود که به خدا بسته بودند و آنها را در دین شان مغرور ساخته بود .

پس چگونه خواهد بود هنگامی که آنها را در روزی که شکی در آن نیست جمع کنیم و به هر کس ، آنچه از اعمال ، برای خود تحصیل کرده داده شود و به آنها ستم نخواهد شد .(21تا25)

(( عزت و ذلت دست خداست ))

ای پیامبر , بگو : بار الها , مالک حکومتها تویی , تو هستی که به هر کس بخواهی حکومت می بخشی و از هر کس بخواهی حکومت را می گیری . هر کس را بخواهی عزت می دهی و به هر کس اراده کنی ذلت , تمام خوبی ها به دست توست زیرا تو بر هر چیز قادر هستی .

شب را در روز داخل میکنی و روز را در شب , و موجود زنده را از مرده خارج می سازی و موجود مرده را زنده , و به هر کس بخواهی بدون حساب روزی می بخشی .

اما این را بدانید که خداوند , هرگز آزادی اراده را از بندگانش سلب نکرده بلکه این خود بندگان هستند که با اعمال نیک و یا بد خود اراده خداوند را در مورد سرنوشت خویش تغییر می دهند و هرگز جبری در کار نیست . و دادن قدرت و گرفتن آن , تمام از روی حکمت است نه صلاحیت و یا عدم صلاحیت بندگان در همه مواقع .(26تا27)

 

(( دوستی با بیگانگان ))

افراد با ایمان نباید غیر از مومنان ، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند و هر کس چنین کند رابطه اش به کلی با خداوند قطع خواهد شد مگر کسانی که بخاطر هدفهای مهمتری و برای حفظ جان خویش تقیه کرده و به ظاهر با آنها رابطه بر قرار نمایند . خداوند شما را از نافرمانی خود بر حذر می دارد و بازگشت شما به سوی خداست .

ای پیامبر بگو : آن چه را که در رابطه با دوستی با کفار به عنوان تقیه در سینه های خود پنهان می سازید یا آشکار می کنید بر خداوند پوشیده نیست و همه را می داند پس مواظب باشید به بهانه تقیه و حفظ جان خود اما با نیتی نامشروع به این عمل اقدام ننمایید . و بدانید که خداوند از آن چه در آسمانها و زمین است آگاه بوده و بر هر چیزی توانا است .(28تا29)

ای کسانی که ایمان آورده اید بترسید از روزی که هر کس آن چه را از کار نیک انجام داده حاضر می بیند و دوست می دارد میان او و آن چه از اعمال بد انجام داده فاصله زمانی زیادی باشد و خداوند شما را از نافرمانی خودش بر حذر می دارد و در عین حال خداوند به همه بندگان مهربان است .

ای پیامبر بگو : اگر خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا خدا هم شما را دوست بدارد و گناهان تان را ببخشد که خدا آمرزنده و مهربان است . بگو: خدا و فرستاده اش را اطاعت کنید اما اگر از این دستور نافرمانی کنند بدانند که خداوند کافران را دوست ندارد و هرگز مورد لطف خود قرار نمی دهد .

(( تولد مریم ))

خداوند, آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید . آنها فرزندان دود مانی بودند که از نظر پاکی , تقوی و فضیلت بعضی از بعضی دیگر گرفته شده بودند و خداوند شنوا و داناست و از کوشش و مجاهدت های آنان در راه و مسیر رسالت خود آگاه است .

همسر عمران چون آثار وضع حمل را در خود مشاهده نمود عرض کرد خدایا آنچه در رحم دارم برای تو نذر کردم که آزاد برای خدمت خانه تو باشد از من بپذیر که تو شنوا و دانایی .

زمانیکه وضع حمل نمود و نوزاد خویش را دختر یافت عرض کرد خداوندا من دختر آورده ام ولی خدا از آنچه او بدنیا آورده بود آگاه بود . و سپس گفت : خداوندا پسر همانند دختر نیست . چون دختر نمی تواند وظیفه خدمتگزاری معبد را همانند پسر انجام دهد . و من او را مریم نام نهادم و او و فرزندانش را از وسوسه های شیطان رانده شده , در پناه تو قرار می دهم .

خداوند , مریم را به طرز نیکویی پذیرفت . و به طرز شایسته ای گیاه وجود او را رویانید و پرورش داد . هر زمان که ذکریا که از سوی خداوند کفالت و سرپرستی مریم را به عهده گرفته بود وارد محراب او می شد ، غذای مخصوص را در آنجا می دید و از وی سوال کرد که این غذا را از کجا آورده ای ؟

گفت: این از طرف خداست . خداوند هر کس را بخواهد بی حساب روزی می دهد .(30تا37)

ذکریا این وضع را مشاهده نمود گفت : خدایا از طرف خود به من نیز ذریّه ای پاک و پاکیزه عطا فرما که تو دعا را می شنوی .

زمانی که ذکریا در محراب عبادت ایستاده و مشغول نیایش بود , فرشتگان او را صدا زدند که خداوند تو را به یحیی که کلمه خدا (عیسی ) را تصدیق می کند و رهبر خواهد بود و از هوسهای سرکش برکنار , و پیامبر و از صالحان است بشارت می دهد .

ذکریا عرض کرد : پروردگارا, چگونه فرزندی برای من خواهد بود در حالیکه پیری به سراغ من آمده و همسرم نازا است ؟ خداوند به او فرمود : این گونه خداوند هر کاری را بخواهد انجام می دهد .

ذکریا عرض کرد : پروردگارا , نشانه ای برای من قرار بده . گفت : نشانه تو آن است که سه روز با مردم جز به اشاره و رمز سخن نخواهی گفت . و زبان تو بدون هیچ علت و عیب ظاهری برای گفتگو با مردم از کار می افتد و پروردگار خود را به شکرانه این نعمت بزرگ , فراوان یاد کن و به هنگام صبح و شام , او را تسبیح گوی . فرشتگان گفتند : ای مریم خدا ترا برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان برتری داده است ای مریم به شکرانه این نعمت برای پروردگار خود خضوع کن و سجده به جا بیاور و با رکوع کنند گان رکوع نما .

این از خبرهای غیبی است که به تو ای پیامبر وحی می کنیم و تو در آن هنگام که قلم های خود را برای قرعه کشی به منظور تعیین کفالت و سرپرست مریم به آب می افکندند و نیز به هنگامی که دانشمندان برای کسب افتخار سرپرستی او با هم کشمکش داشتند ، حضور نداشتی .(38تا44)

(( تولد عیسی ))

فرشتگان به مریم گفتند : ای مریم , خداوند , تو را به کلمه ای از طرف خودش بشارت می دهد که نامش مسیح عیسی بن مریم است . در حالیکه هم در این جهان و هم در جهان دیگر صاحب شخصیت بوده و نیز از مقربان است . و او در گهواره و در حال کهولت سخن خواهد گفت .

مریم گفت : پروردگارا , چگونه فرزندی برای من خواهد بود در حالی که انسانی با من تماس نگرفته است . خداوند در پاسخ او فرمود : خدای تو اینگونه هر چه را بخواهد می آفریند و هنگامی که اراده کند چیزی را بیافریند می گوید : موجود باش پس موجود خواهد شد .

خداوند به او کتاب و دانش و تورات و انجیل می آموزد و او را رسول خود بسوی بنی اسرائیل قرار می دهد تا به آنها بگوید : من نشانه ای از طرف پروردگار شما برای تان آورده ام , من از گل به شکل پرنده  می سازم . سپس در آن می دمم و به فرمان خدا پرنده ای می گردد و کور مادر زاد و مبتلایان به برص ( پیسی ) را بهبودی می بخشم و مردگان را زنده می کنم و از آنچه می خورید و در خانه خود ذخیره می کنید به شما خبر می دهم . مسلما در اینها نشانه ای برای شماست اگر ایمان داشته باشید .

عیسی به سوی بنی اسرائیل مبعوث شد و به آنها گفت : من آنچه را پیش از من از تورات بوده است را تصدیق و گواهی می کنم . و آمده ام تا پاره ای از چیزهایی که بر اثر ظلم و گناه بر شما حرام بوده است مانند گوشت بعضی از چهار پایان و ماهی ها بر شما حلال کنم و نشانه ای از طرف پروردگار شما برای تان آورده ام . بنابراین از خدا بترسید و اطاعت من کنید .

خداوند , پروردگار من و شماست او را بپرستید , نه من یا چیز دیگر را که این تنها راه حق است .

و هنگامی که عیسی احساس کفر و مخالفت از سوی آنها کرد , گفت : کیست که یاور من به سوی خدا و برای تبلیغ آئین او گردد .

حواریون که شاگردان مخصوص او بودند , گفتند : ما یاوران خدائیم . به او ایمان آوردیم و تو نیز گواه باش که ما از تسلیم شد گان در برابر خدا هستیم . خداوندا به آنچه نازل کرده ای ایمان آوردیم و از فرستاده تو پیروی نمودیم و ما را در زمره گواهان بنویس .(45تا53)

یهود و دشمنان مسیح برای نابودی او و آیینش نقشه کشیدند و خداوند بر حفظ او و آیینش چاره جویی کرد و خداوند بهترین چاره جویان است . خداوند به عیسی فرمود : من تو را بر می گیرم و به سوی خود می برم , و از کسانی که کافر شدند پاک می سازم و کسانی را که از تو پیروی کردند تا روز رستاخیز برتر از کسانی که کافر شدند قرار می دهم . سپس بازگشت شما به سوی من است . و در میان شما آنچه اختلاف داشتید داوری می کنم .

آنها که کافر شدند را مجازات دردناکی در دنیا و آخرت خواهم کرد و یاورانی ندارند . و اما آنهایی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند خداوند پاداش آنها را کامل خواهد داد و خداوند ستمکاران را دوست نمی دارد . ای پیامبر , اینها را که بر تو می خوانیم از نشانه های حقانیت تو است و یاد آوری حکیمانه ای است .

در جواب آنهایی که عیسی را به دلیل نداشتن پدر در مرتبه خدایی قرار می دهند بگو : مثل عیسی در نزد خدا همچون مثل آدم است که او را از خاک آفرید و سپس به او فرمود : موجود باش . او هم فورا موجود شد . اینها حقیقتی است از جانب پروردگار تو . بنابراین از تردید کنندگان مباش . هرگاه بعد از علم و دانشی که درباره چگونگی تولد عیسی مسیح به تو رسیده و هر گونه ابهامی را بر طرف کرده است , باز افرادی با تو به مجادله و ستیز برخیزند به آنها بگو : بیایید ما فرزندان خود را دعوت می کنیم . شما هم فرزندان خود را . ما زنان خویش (فاطمه ) را دعوت می کنیم و شما هم زنان خود را . ما هم از نفوس خود (علی ) آنگاه طی یک مباهله بر یکدیگر نفرین می کنیم و لعنت خدا بر دروغ گویان قرار می دهیم تا هر کس در ادعای خود دروغ می گوید به عذاب الهی گرفتار شود .

اینها سرگذشت واقعی مسیح است و او به هیچ وجه نه خدا بود و نه پسر خدا بلکه بنده خدا بود و هیچ معبودی جز خداوند یگانه نیست و خداوند ، توانا و حکیم است .(54تا62)

و اگر اینان با این شواهد حق روی گردانند بدان که اینها حقیقت جو نیستند و خداوند از مفسده جویان آگاه است .

ای پیامبر به اهل کتاب بگو : بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما مشترک است که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را شریک او قرار ندهیم و بعضی از ما بعضی دیگر را به خدایی نپذیرید مگر خدای یگانه را . هرگاه از این دعوت ، سر بر تابید بگویید : گواه باشید که ما مسلمانیم .

(( دین ابراهیم ))

ای اهل کتاب , چرا درباره ابراهیم گفتگو نزاع می کنید و هر کدام او را پیرو دین خود معرفی می نمایید در حالی که تورات و انجیل بعد از او نازل گردیدند آیا تعقل نمی کنید ؟ شما درباره آنچه که به آن علم و آگاهی دارید گفتگو کردید . چرا درباره آنچه آگاه نیستید گفتگو می کنید و خدا می داند اما شما نمی دانید . ابراهیم نه یهودی بود و نه نصرانی . بلکه مرد موحد خالص و از تسلیم شدگان در برابر حق بود و هرگز از مشرکان نبود . سزاوار ترین مردم به ابراهیم آنها هستند که از او پیروی کردند و در زمان او به مکتب او وفادار بودند و همچنین این پیامبر و کسانی که به او ایمان آورده اند و بدانید که خداوند ولی و سرپرست مومنان است .

جمعی از یهود . دوست داشتند و می خواستند شما را گمراه کنند . اما آنها باید بدانند نمی توانند شما را گمراه کنند . بلکه گمراه نمی کنند مگر خودشان را و نمی فهمند .

ای اهل کتاب چرا به آیات خدا کافر می شوید در حالی که به صحت و درستی آنها گواهی می دهید . چرا حق را با باطل می آمیزید و مشتبه می کنید تا دیگران نفهمند و گمراه شوند و حقیقت را مکتوب می دارید در حالی که خود به آن حقایق آگاه هستید .(63تا71)

جمعی از یهود به هم کیشان خود گفتند : به آنچه بر مومنان نازل شده در آغاز روز ایمان بیاورید و در پایان روز کافر شوید تا با این عمل آنها را به شک و تردید درباره دین شان بیندازید شاید از آئین شان باز گردند . و شما جز به کسی که از آئین شما پیروی کند ایمان نیاورید . ای پیامبر به آنها بگو : هدایت تنها هدایت خداست .

آنان به دوستان خود گفتند : فکر نکنید به کسی همانند شما کتاب آسمانی داده می شود یا اینکه می توانند در پیشگاه پروردگارتان با شما بحث و گفتگو کنند . ای پیامبر باز هم به آنها بگو : نبوت و منطق در انحصار کسی نیست بلکه به دست خدا است و آن را به هر کس که شایسته بداند می دهد و خداوند دارای مواهب گسترده و آگاه از موارد شایسته آن است . هر کس را بخواهد مخصوص رحمت خود می کند و خداوند دارای مواهب عظیم است .

در میان اهل کتاب , کسانی هستند که اگر ثروت زیادی به رسم امانت به آنها بسپاری به تو باز می گردانند و کسانی هستند که اگر یک دینار هم به آنها بسپاری به تو باز نمی گردانند مگر آنگاه که بالای سر ایستاده و بر آنها مسلط باشی .

این بخاطر آن است که می گویند ما در برابر غیر یهود مسئول نیستیم و بر خدا دروغ می بندند . در حالیکه خود بر این امر واقفند . آری , کسی که به پیمان خود وفا کند و پرهیزکاری پیشه کند خدا را دوست دارد زیرا خداوند پرهیزکاران را دوست می دارد .

ای پیامبر , کسانی که پیمان الهی و سوگند های خود را به نام مقدس او به بهای کمی معامله می کنند بهره ای در آخرت نخواهند داشت و خداوند با آنها سخن نمی گوید . و به آنان در قیامت نمی نگرد و آنها را از گناه پاک نمی کند و عذاب دردناکی در انتظار آنها خواهد بود .

گروهی از یهود به هنگام تلاوت کتاب خدا زبان خود را چنان می پیچند و مطالب را غیر واقع جلوه می دهند که گمان کنید آنچه را می خوانند از کتاب خداست در حالی که از کتاب خدا نیست و حتی بطور صریح و قاطع اظهار می دارند که آن از سوی خداست در حالی که از سوی خدا نیست و به خدا دروغ می بندند در حالی که خود بر نادرستی این ادعا آگاهند .(72تا78)

ای پیامبر به آنان که نزد تو آمدند و از تو خواستند تا به آنها اجازه دهی در برابر تو سجده کنند و تو را بپرستند و تو از این کار امتناع کردی بگو : برای هیچ بشری سزاوار نیست که خداوند , کتاب آسمانی و حکم و نبوت به او بدهد و سپس او به مردم بگوید : غیر از خدا مرا پرستش کنید بلکه شایسته است که به آنها بگوید : مردمی الهی باشید به آنگونه که کتاب خدا را آموخته اید . و درس خوانده اید . نه اینکه شما را دستور دهد که فرشتگان و پیامبران را پروردگار خود انتخاب کنید . آیا شما را به کفر دعوت می کند پس از آن که مسلمان شدید ؟

(( پیمان از پیامبران ))

خداوند , از پیامبران و پیروان آنها , پیمان موکد گرفت که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم و سپس پیامبری به سوی شما آمد که آنچه با شماست تصدیق می کند به او ایمان بیاورید و او را یاری کنید . پس از آن خداوند به آنان فرمود : آیا به این خضوع اقرار دارید و پیمان موکد بر آن بستید ؟

گفتند : آری . اقرار کردیم . خداوند فرمود : پس بر این پیمان مقدس گواه باشید من نیز با شما گواهم . بنابراین کسی که بعد از این پیمان محکم و استوار روی گرداند از فاسقان است .(79ت82)

آیا این مردم , غیر از آئین خدا را جستجو می کنند در حالی که تمام کسانی که در زمین و آسمانها هستند از روی اختیار و یا اجبار در برابر فرمان خداوند تسلیمند و به سوی او باز می گردند ای پیامبر به آنان بگو : ما به خدا و آنچه که بر ما و بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط نازل گردیده و همچنین بر آنچه که به موسی و عیسی و همه پیامبران از طرف پروردگارشان نازل شده و به آنها داده شده است ایمان آوردیم و در میان آنها فرقی نمی گذاریم و در برابر او تسلیم هستیم .

بدانید هر کس غیر از اسلام و تسلیم در برابر فرمان حق آئینی برای خود انتخاب کند از او پذیرفته نخواهد شد و در آخرت از زیانکاران است .

خداوند جمعیتی را که بعد از ایمان و گواهی به حقانیت رسول و آمدن نشانه های روشن برای آنها کافر شدند و در زمره ستمکاران قرار گرفتند هدایت نخواهد کرد . کیفر آنها این است که لعن و طرد خداوند و فرشتگان و مردم همگی بر آنهاست . آنها همواره در این لعن و طرد و نفرین باقی می مانند و مجازات آنها تخفیف نمی یابد و به آنها مهلت داده نمی شود . مگر کسانی که پس از بازگشت از دین خود توبه کنند و گذشته خود را اصلاح نمایند زیرا خداوند آمرزنده و بخشنده است .

اما توبه کسانی که پس از ایمان کافر شدند و سپس بر کفر خود افزودند و در این راه اصرار ورزیدند و تنها در حالت اجبار و یا در آستانه مرگ توبه و بازگشت نمودند پذیرفته نخواهد شد . اینها اگر در حال کفر از دنیا رفتند اگر روی زمین پر از طلا باشد و بخواهند آن را به عنوان فدیه بپردازند هرگز از آنها قبول نخواهد شد و برای آنها مجازات دردناک است و یاوری ندارند .(83تا91)

ای کسانی که ایمان آورده اید هرگز به حقیقت و روح نیکوکاری آگاهی پیدا نخواهید کرد مگر اینکه از آنچه دوست می دارید در راه خدا انفاق کنید نه از چیزهایی که تمایلی نسبت به آنها ندارید و برای تان بی ارزش و یا کم ارزش است . و بدانید آنچه را در راه خدا انفاق می کنید خداوند از آن با خبر است .

ای پیامبر به قوم یهود بگو : همه غذاهای پاک بر فرزندان اسراییل حلال بود جز آنچه اسراییل (یعقوب ) پیش از نزول تورات بر خود تحریم کرده بود . مانند گوشت شتر که برای او ضرر داشت . به آنها بگو : اگر راست می گویید تورات را بیاورید و بخوانید تا بدانید که این نسبت هایی که به پیامبران پیشین می دهید حتی در تورات تحریف شده شما هم نیست .

بنابراین , آنها که بعد از این به خدا دروغ می بندند ستمگرند و از روی علم و عمد چنین می کنند . بگو : خدا راست گفته و اینها در آیین پاک ابراهیم نبوده . بنابراین از آیین ابراهیم پیروی کنید که به حق گرایش داشت و از مشرکان نبود .(92تا95)

(( نخستین خانه مردم در زمین ))

اولین خانه ای که برای مردم و نیایش خداوند قرار داده شده در سرزمین مکه است . که پر برکت و مایه هدایت جهانیان است در آن , نشانه های روشن است . از جمله مقام ابراهیم . و هر کس داخل آن شود در امان خواهد بود . و بر مردم است تا برای خدا آهنگ خانه او کنند . همان افرادی که توانایی رفتن به سوی آن دارند و هر کس کفر بورزد و از حج خود داری نماید تنها به خود زیان رسانده است . چون خداوند از همه جهانیان بی نیاز است .

ای پیامبر به اهل کتاب بگو : چرا به آیات خدا کفر می ورزید با آنکه خدا گواه بر اعمال شماست . چرا افرادی را که ایمان آورده اند از راه خدا باز می دارید و می خواهید این راه راست را کج نشان دهید در حالی که شما خود به درستی این راه گواه هستید . و بدانید که خداوند از آنچه انجام میدهید غافل نیست . ای کسانی که ایمان آورده اید اگر از گروه نفاق افکن و کینه توز و عداوت پیشه قوم یهود اطاعت کنید شما را پس از ایمان , به کفر باز می گردانند . و چگونه ممکن است به کفر روی آورید در حالی که آیات خدا بر شما خوانده می شود و پیامبر او در میان شماست و شب و روز با وی در تماس نزدیک هستید . پس به خدا تمسک جویید و هر کس به خدا تمسک جوید به راه مستقیم هدایت شده است .(96تا101)

ای کسانی که ایمان آورده اید , آنچنان که حق تقوی و پرهیزکاری است از خدا بپرهیزید . و از دنیا نروید مگر اینکه مسلمان باشید و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت بزرگ خدا را بر خود بیاد آورید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او در میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید و شما بر لب حفره ای از آتش بودید . خدا شما را از آنجا بر گرفت و نجات داد . این چنین خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد شاید هدایت شوید .

(( امر به خوبی و نهی از بدی ))

ای کسانیکه ایمان آورده اید باید از میان شما جمعی دعوت به نیکی کنند و امر به خوبی و نهی از بدی نمایند و آنها رستگارانند . پس ماند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند آن هم پس از آنکه نشانه های روشن پروردگار به آنان رسید . آنان بدانند که عذاب عظیمی در انتظارشان خواهد بود .

و آن عذاب در روزی خواهد بود که صورت هایی سفید و صورت هایی سیاه می گردد . اما آنها که چهره های شان سیاه شده به آنها گفته می شود آیا بعد از ایمان کافر شدید پس اکنون در برابر آنچه کفر می ورزیدید عذاب را بچشید . و اما آنها که چهره های شان سفید شده در رحمت خداوند خواهند بود و جاودانه در آن می مانند . اینها آیات خداست که به حق بر تو می خوانیم و خداوند هیچگاه ستمی برای جهانیان نمی خواهد چون آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است مال او می باشد و همه کارها بسوی او باز می گردد .(102تا109)

ای ایمان آوردند گان, شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شدید چون امر و به خوبی و نهی از بدی می نمایید و به خدا ایمان دارید و اگر اهل کتاب نیز ایمان بیاورند به سود آنهاست اما تنها عده کمی از آنها با ایمان هستند و اکثر آنها فاسق می باشند .

ای کسانیکه ایمان آورده اید , اهل کتاب , خصوصا قوم یهود هرگز نمی توانند به شما زیان برسانند جز آزار های مختصر و اگر با شما پیکار کنند به شما پشت خواهند کرد و شکست خواهند خورد و کسی آنها را یاری نخواهد کرد .

آنان هر کجا که یافت شوند مهر ذلت بر آنها خورده است , مگر اینکه با اعمال نیک و صالح با خدا ارتباط پیدا کرده و شرافتمندانه زندگی کنند و یا با همان زندگی منافقانه خود را به این و آن متصل کرده و چند روز دنیا را سپری نمایند . آنها در خشم خدا مسکن گزیده اند و مهر بیچارگی بر آنها زده شده چرا که به آیات خدا کفر می ورزند و پیامبران را به ناحق می کشند . اینها به خاطر آن است که در برابر فرمان حق عصیان می کنند و به حقوق دیگران تجاوز می نمایند .

اما همه آنها یکسان نیستند , از اهل کتاب جمعیتی هستند که قیام به حق و ایمان می کنند و پیوسته در اوقات شب , در حالی که در سجده هستند آیات خدا را می خوانند . به خدا و روز قیامت ایمان می آورند . امر به خوبی و نهی از بدی می کنند و در انجام کارهای نیک سبقت می گیرند آری اینها صالحانند . اینان بدانند که آنچه از اعمال نیک انجام می دهند هرگز کفران نخواهد شد و در پیشگاه خداوند محفوظ خواهد بود و خدا از احوال پرهیزگاران آگاه است .(110تا115)

اما کسانی که کافر شده اند بدانند که هرگز نمی توانند در پناه اموال و فرزندان شان از مجازات خدا در امان بمانند و آنها اصحاب دوزخند و جاودانه در آن خواهند ماند .

آنها به خاطر دوری از خدا آنچه را در این زندگی دنیا انفاق می کنند همانند باد سوزانی است که به زراعت قومی که بر خود ستم کرده اند و در غیر محل یا وقت مناسب کشت نموده اند بوزد و آن را نابود سازد , خدا به آنها ستم نکرده بلکه آنها خودشان به خویشتن ستم کرده اند .

ای کسانیکه ایمان آورده اید از غیر خود محرم اسراری انتخاب نکنید آنها از هر گونه شر و فسادی درباره شما کوتاهی نمی کنند , آنها دوست دارند شما در زحمت باشید . نشانه های دشمنی از دهان آنها آشکار است و آنچه در دل پنهان دارند از آن هم مهمتر است . ما آیات را برای شما بیان کردیم اگر اندیشه کنید .

شما کسانی هستید که آنها را دوست می دارید , اما آنها شما را دوست ندارند . در حالی که شما به همه کتابهای آسمانی ایمان دارید اما آنها به کتاب آسمانی شما ایمان ندارند و هنگامی که شما را ملاقات می کنند به دروغ می گویند : ایمان آورده ایم . اما هنگامی که تنها می شوند از شدت خشم بر شما , سر انگشتان خود را به دندان می گزند . بگو : بمیرید با خشمی که دارید , خدا از اسرار درون سینه ها آگاه است .

آنها اگر نیکی به شما برسد ناراحت می شوند و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد خوشحال می گردند . اما اگر در برابر آنها استقامت و پرهیز گاری پیشه کنید نقشه های خائنانه آنها به شما زیانی نمی رساند . خداوند به آنچه انجام می دهند احاطه دارد .(116تا120)

(( جنگ احد))

ای پیامبر ، بیاد آور زمانی را که صبحگاهان از میان خانواده خود برای انتخاب اردوگاه جنگ برای مومنان بیرون رفتی ، و خداوند نسبت به گفتگوهایی که در باره جنگ گفته می شد شنوا و داناست . و نیز بیاد آور زمانی را که دو طایفه از شما تصمیم گرفتند سستی نشان دهند و از وسط راه باز گردند و خداوند پشتیبان آنها بود زیرا به آنها کمک نمود تا از فکر بازگشت پشیمان شدند و دوباره به سوی میدان نبرد روی آوردند . و افراد با ایمان باید تنها بر خدا توکل کنند .

ای پیامبر به مومنان بگو : خداوند ، شما را در جنگ بدر یاری کرد در حالی که شما نسبت به آنها ناتوان بودید . پس از خدا بترسید و با فرمان پیامبر مخالفت نکنید تا شکر نعمت خداوند را به جای آورده باشید .

در آن هنگام تو به مومنان می گفتی آیا کافی نیست ، پروردگارتان شما را به سه هزار نفر از فرشتگان که از آسمان فرود آیند یاری کند ؟ به آنها بگو : آری امروز هم اگر استقامت و تقوا پیشه کنید و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید ، خداوند شما را به پنج هزار نفر از فرشتگان که نشانه های مخصوصی دارند مدد خواهد داد.

اما این را بدانید که اینها همه فقط برای بشارت و پشت گرمی و اطمینان خاطر شماست و گرنه پیروزی ، تنها از جانب خداوند توانای حکیم است .

این وعده های خدا برای این است که قسمتی از پیکر لشکر کافران را قطع کند ، یا آنها را با زور ذلّت باز گرداند تا مایوس و نا امید به وطن خود باز گردند . و در مورد سرنوشت کافران یا مومنان فراری از جنگ احد ، هیچگونه اختیاری در رابطه با بخشش و یا مجازات آنها بدست تو نیست بلکه این امر بدست خدا است که اگر بخواهد آنها را ببخشد و یا مجازات کند زیرا ستمگرند .(121تا128)

آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست و او صاحب اختیار همه آنهاست پس هر کس را شایسته عفو بداند می بخشد و هر کس را مستحق مجازات بداند مجازات می کند و خداوند آمرزنده و مهربان است .

(( هشداری مجدد به ربا خواران ))

ای کسانی که ایمان آورده اید بدانید که ربا خواری قطعا حرام است پس ربا و سود پول را چند برابر نخورید و از گناه بپرهیزید تا رستگار شوید . و از آتشی بپرهیزید که برای کافران آماده شده است . و خدا و پیامبر را اطاعت کنید تا مشمول رحمت او واقع شوید .

(( سبقت گرفتن در خیرات ))

ای کسانی که ایمان آورده اید  ، برای رسیدن به آمرزش پروردگار خود و بهشتی که وسعت آن ، آسمانها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده است بر یکدیگر سبقت بگیرید .

بهشت جایگاه کسانی است که در وسعت و پریشانی انفاق می کنند و خشم خود را فرو می برند و از خطای مردم در می گذرند و خدا نیکوکاران را دوست می دارد . آنها افرادی هستند که هنگامی که مرتکب عمل زشتی شوند و یا به خود ستم کنند به یاد خدا می افتند و برای گناهان خود طلب آمرزش می کنند و با علم و اطلاع بر گناه هرگز اصرار بر گناه نمی ورزند . براستی کیست غیر از خدا که گناهان را ببخشد .

پاداش آنان ، آمرزش پروردگار و بهشت هایی  است که زیر درختان آنها نهرها جاری است . جاودانه در آن می مانند و این برای آنها که اهل عمل هستند چه پاداش نیکی است .(129تا136)

پیش از شما سنت های در بین اقوام گذشته وجود داشت و سرنوشتی را دارا بودند که شما نیز همانند آنرا دارید . پس در روی زمین گردش کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان آیات خدا چگونه بود ؟ این بیانی است برای عموم مردم و هدایت و اندرزی است برای پرهیزگاران .

ای مومنان به خاطر شکست در جنگ احد سست نشوید و غمگین مگردید و آن حادثه را فراموش کنید شما برترید اگر ایمان داشته باشید . اگر در میدان جنگ ، جراحتی به شما رسید و ضربه ای وارد گردید به آن جمعیت نیز در جنگ بدر جراحتی همانند جراحت شما وارد گردید و ما این روزهای پیروزی و شکست را در میان مردم می گردانیم تا افرادی که ایمان آورده اند شناخته شوند و خداوند از میان شما قربانیانی بگیرد و خداوند ، ظالمان را دوست نمی دارد .

این آزمایش ها به خاطر این است تا خداوند افراد با ایمان را خالص گرداند ورزیده شوند و کافران را تدریجا نابود سازد . آیا فکر کردید که شما تنها با ادعای ایمان وارد بهشت خواهید شد در حالی که هنوز خداوند ، مجاهدان و صابران در میان شما را مشخص نساخته است ؟

شما قبل از شروع جنگ تمنای مرگ و شهادت می کردید اما زمانیکه با آن روبرو شدید و آن را با چشم خود دیدید در حالیکه به آن نگاه می کردید ، حاضر نبودید به آن تن در دهید .(137تا143)

محمد فقط فرستاده خدا بود و پیش از او فرستادگان دیگری نیز بودند . چون او در جنگ احد مجروح شد و شایع گردید که کشته شده است در شما تزلزل عجیبی پیدا شد . آیا اگر بمیرد و یا کشته شود به عقب بر می گردید ؟ و اسلام را رها می کنید . پس بدانید که هر کس به عقب باز گردد هرگز به خدا ضرری نمی زند و به زودی خداوند ، شاکران و استقامت کنندگان را پاداش خواهد داد .

و هیچکس جز به فرمان خدا نمی میرد ، سرنوشتی است تعیین شده . هر کس پاداش دنیا را بخواهد و در زندگی خود در این راه تلاش کند چیزی از آن به او خواهیم داد و هر کس پاداش آخرت بخواهد از آن به او می دهیم و به زودی شاکران را پاداش خواهیم داد .

و چه بسیار پیامبرانی که مردان الهی فراوانی به همراه آنها جنگ کردند ، آنها هیچگاه در برابر آنچه در راه خدا به آنها می رسید سست نشدند ، و ناتوان نگردیدند و تن به تسلیم نداند و خداوند استقامت کنندگان را دوست دارد .

گفتار آنها فقط این بود که پروردگارا گناهان ما را ببخش ، و از تندروی های در کارها صرف نظر کن ، قدمهای ما را ثابت بدار ، و ما را بر جمعیت کافران پیروز بگردان . لذا خداوند ، پاداش این جهان و پاداش نیک آن جهان را به آنها داد و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد .

ای کسانی که ایمان آورده اید ، اگر از کسانی که کافر شده اند اطاعت کنید شما را به عقب باز می گردانند و سرانجام زیانکار خواهید شد . آنها تکیه گاه شما نیستند بلکه تکیه گاه و سرپرست شما خداست و او بهترین یاوران است . به زودی در دلهای کافران به خاطر اینکه بدون دلیل چیز هایی را برای خدا شریک قرار دادند رعب و ترس می افکنیم و جایگاه آنها آتش است و چه بد جایگاهی است جایگاه ستمکاران .(144تا151)

خداوند وعده خود را درباره پیروزی شما را بر دشمنان در جنگ احد راست گفت . در آن هنگام که دشمنان را به فرمان او به قتل می رساندید و پیروزمندانه به پیش می تاختید ناگهان سست شدید و بر سر رها کردن سنگرها در کار خود به نزاع پرداختید و بعد از آن که آنچه را در رابطه با غلبه بر دشمن دوست می داشتید به شما نشان داد نافرمانی کردید . بعضی از شما خواهان دنیا بودید و بعضی خواهان آخرت ، سپس خداوند ، شما را از آنها منصرف ساخت و پیروزی شما به شکست انجامید تا شما را آزمایش کند و او شما را بخشید و خداوند نسبت به مومنان فضل و بخشش دارد .

بخاطر بیاورید هنگامی که از کوه بالا می رفتید و جمعی در وسط بیابان پراکنده می شدید و به عقب ماندگان نگاه نمی کردید و پیامبر از پشت سر شما را صدا می زد .

سپس اندوه ها یکی پس از دیگری بسوی شما روی آورد این به خاطر آن بود که دیگر برای از دست رفتن غنائم جنگی غمگین نشوید و نه بخاطر مصیبت هایی که بر شما وارد می گردد ، و خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است .

سپس به دنبال این غم و اندوه آرامشی بر شما فرستاد ، این آرامش به صورت خواب سبکی بود که در شب بعد از حادثه احد جمعی از شما را فرو گرفت اما جمع دیگری در فکر جان خویش بودند و خواب چشمان آنها را فرا نگرفت . آنها گمان های نادرستی درباره خدا همچون گمان های جاهلیت داشتند و می گفتند : آیا چیزی از پیروزی نصیب ما می شود ؟ بگو همه کارها و پیروزی ها بدست خداست آنها در دل خود اموری را پنهان می دارند که برای تو آشکار نمی سازند می گویند : اگر سهمی از پیروزی داشتیم در اینجا کشته نمی شدیم بگو : اگر هم در خانه های خود بودید آنهایی که کشته شدن در سرنوشت آنها بود به بسترشان می ریختند و آنها را به قتل می رساندند و اینها برای این است که خداوند آنچه در سینه شما پنهان است بیازماید و آنچه در دلهای شما از ایمان می باشد خالص گرداند و خداوند از آنچه در درون سینه ها است با خبر است .

آنهایی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر در جنگ احد فرار کردند ، شیطان آنها را بر اثر پاره ای از گناهانی که قبلا مرتکب شده بودند به لغزش انداخت و خداوند آنها را بخشید . خداوند آمرزنده و مهربان است .(152تا155)

ای کسانیکه ایمان آورده اید ، شما همانند کافران نباشید که هنگامی که برادران شان به مسافرتی می روند و یا در جنگ شرکت می کنند و از دنیا می روند و یا کشته می شوند می گویند : اگر آنها نزد ما بودند نمی مردند و یا کشته نمی شدند . شما این گونه سخنان نگویید تا خدا این حسرت را بر دل آنها بگذارد و خداوند است که زنده می کند و می میراند و حیات و مرگ بدست اوست و خدا به آنچه انجام می دهید بیناست . و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید زیان نکرده اید آمرزش و رحمت خدا از تمام آنچه آنها در طول عمر خود جمع آوری می کنند بهتر است . و اگر بمیرید و یا کشته شوید به سوی خدا باز می گردید و فانی و نابود نخواهید شد .

ای پیامبر ، بدان که از پرتو رحمت الهی در بر آنها نرم خو و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می شدند بنابراین آنها را عفو کن و برای آنها طلب آمرزش نما و در کارها با آنها مشورت کن . اما هنگامی که تصمیم گرفتی قاطع باش و بر خدا توکل کن زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد . اگر خداوند شما را یاری کند هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد و اگر دست از یاری شما بر دارد کیست که بعد از او شما را یاری کند و مومنان تنها بر خداوند باید توکل کنند .

ای کسانیکه در جنگ احد ، سنگر ها را به بهانه اینکه می ترسیم پیامبر ، ما را در تقسیم غنائم نا دیده بگیرد و به ما خیانت کند ترک کردید و باعث شکست مسلمانان شدید بدانید که ممکن نیست هیچ پیامبری خیانت کند و هر کس خیانت کند روز رستاخیز آنچه را در آن خیانت کرده با خود به صحنه محشر می آورد سپس به هر کس آنچه تحصیل کرد داده می شود و به همین دلیل به آنها ستم نخواهد شد .

آیا آن کسی که از رضایت خدا پیروی کرده و در جنگ با دشمن شرکت نموده همانند کسی است که به سوی خشم و غضب خدا باز گشته و از میدان نبرد دوری کرده است و جایگاه او جهنم و پایان کار او بسیار بد است ؟

چه آنهایی که فرمان خدا را اطاعت کرده اند و چه افرادی که از دستور او سرپیچی نموده اند هر کدام در پیشگاه خداوند درجه و مقام خاصی را دارا هستند و خداوند به آنچه انجام می دهند بیناست .(156تا163)

خداوند بر مومنان منت نهاد و به آنان نعمت بزرگی بخشید زمانی که در میان آنها پیامبری از جنس خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنها بخواند و کتاب و حکمت به آنها بیاموزد اگر چه پیش از آن در گمراهی آشکار بودند .

ای کسانیکه ایمان آورده اید شما در جنگ بدر دو برابر آنچه که در جنگ احد به شما مصیبت وارد آمد به دشمن وارد آوردید و اکنون می گویید : که این مصیبت از کجا به ما رسید ؟ ای پیامبر به آنها بگو این از ناحیه خود شماست که به خاطر مخالفت با دستور پیامبر دامنگیرتان شد . بدانید که خداوند بر هر چیزی قادر است و اگر روش خویش را اصلاح نمایید شما را پیروزی خواهد داد .

آنچه که در روز احد که دو دسته از مومنان و کافران با هم نبرد کردند به شما رسید علاوه بر اینکه نتیجه نافرمانی خود شما بود آزمایشی نیز از طرف پروردگار بود تا مومنان شناخته شوند . و همچنین آن کسانی که راه انفاق پیش گرفته بودند نیز شناخته شوند . همان هایی که به ایشان گفته شد بیایید در راه خدا نبرد کنید و یا لااقل از حریم خود دفاع نمایید . گفتند : اگر ما می دانستیم جنگی واقع خواهد شد از شما پیروی می کردیم . آنها آن روز به کفر نزدیکتر از ایمان بودند با دهان خود چیزی می گویند که در دل آنها نیست و خداوند به آنچه کتمان می کنند داناتر است . (164تا167)

اینان همان منافقانی هستند که درباره برادران خود که دست از حمایت از آنها کشیده بودند گفتند : اگر آنها از ما پیروی کرده بودند و به جنگ نرفته بودند کشته نمی شدند . ای پیامبر به اینان بگو : اگر قادرید مرگ دیگران را پیش بینی کنید پس مرگ را از خودتان دور سازید اگر راست می گویید .

ای پیامبر ، هرگز گمان مبر آنها که در راه خدا کشته شده اند مردگانند ، بلکه زنده اند و نزد پروردگارشان روزی داده می شوند .

آنها به خاطر نعمتهای فراوانی که خداوند از فضل خود به آنها بخشیده است خوشحالند و به خاطر کسانی که بعد از آنها به آنان ملحق نشدند و شهید نگردیدند نیز خوشحالند چون مقامات برجسته آنها را در آن جهان می بینند و می دانند که نه ترسی بر آنهاست و نه غمی خواهند داشت . و نیز از نعمت خدا و فضل او نسبت به خودشان خوشحال و مسرور می شوند و می بینند که خداوند پاداش مومنان را ضایع نمی کند .

آنها که دعوت خدا و پیامبر را پس از آن همه جراحاتی که در جنگ احد به آنها رسید ، اجابت کردند و با داشتن زخم بر بدن بسوی دشمن حرکت نمودند و آنها را تعقیب کردند و از میان شان برای کسانی که نیکی کردند و تقوی پیش گرفتند ، پاداش بزرگی خواهد بود .

اینها کسانی بودند که بعضی از مردم به آنها گفتند : لشکر دشمن برای حمله به شما اجتماع کرده اند ، از آنها بترسید ، اما آنها ایمان شان زیادتر شد و گفتند : خدا ما را کافی است و بهترین حامی ماست .

به همین جهت ، آنها از این میدان ، با نعمت و فضل پروردگار بازگشتند در حالیکه هیچ ناراحتی به آنها نرسید و از فرمان خدا پیروی کردند و خداوند دارای فضل و بخشش بزرگی است .(168تا174)

ای کسانیکه ایمان آورده اید از لشکر قریش که در جنگ احد بعد از پیروزی رو به مکه گذارد و شما در تعقیب آنها هستید بخاطر شایعات بی اساس و دروغی که دیگران برای ایجاد رعب و وحشت در شما بر زبان آوردند نترسید .

این فقط شیطان است که پیروان خود را با سخنان و شایعات بی اساس می ترساند ، از آنها نترسید و تنها از من بترسید اگر ایمان دارید .

ای پیامبر ، کسانی که در راه کفر بر یکدیگر پیشی می گیرند ، تو را غمگین نسازد . زیرا آنها هرگز زیانی به خداوند نمی رسانند . بعلاوه خدا می خواهد آنها را بحال خود واگذارد و در نتیجه بهره ای برای آنها در آخرت قرار ندهد و برای آنها مجازات بزرگی است .

کسانی که ایمان را دادند و کفر خریداری کردند هرگز به خدا زیانی نمی رسانند و برای آنها مجازات دردناکی است .

آنها که کافر شدند و راه طغیان پیش گرفتند تصور نکنند اگر به آنان مهلت می دهیم به سود آنهاست ، ما به آنها مهلت می دهیم که بر گناهان خود بیفزایند و عذاب خوار کننده ای برای آنها می باشد .

ممکن نبود که خداوند مومنان را به همان صورت که شما هستید واگذارد ، مگر آنکه ناپاک را از پاک جدا سازد و نیز ممکن نبود که خداوند شما را از اسرار نهان آگاه سازد تا مومنان و منافقان را از طریق علم غیب بشناسید زیرا این بر خلاف سنت الهی است ولی خداوند از میان رسولان خود ، هر کس را بخواهد بر می گزیند و قسمتی از اسرار نهان را که برای مقام رهبری او لازم است در اختیار او می گذارد . پس اکنون که این جهان بوته آزمایش پاک و ناپاک است به خدا و رسولان ایمان بیاورید و اگر ایمان بیاورید و تقوا پیشه کنید پاداش بزرگی برای شماست .(175تا179)

آنها که بخل می ورزند و آنچه را خدا از فضل خود به آنها داده انفاق نمی کنند ، گمان نکنند برای آنها خیر است ، بلکه برای آنها شر است . به زودی در روز قیامت آنچه را درباره آنان بخل ورزیدند همانند طوقی به گردن آنها می افکنند و میراث آسمانها و زمین از آن خداست و خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است .

خداوند سخنان آنها که گفتند : خدا فقیر است و ما بی نیازیم شنید . آنچه را آنها گفتند : خواهیم نوشت و همچنین به قتل رسانیدن پیامبران را به ناحق می نویسیم و به آنها می گوییم بچشید عذاب سوزان را .

اینها به خاطر چیزی است که دستهای شما از پیش فرستاده و خداوند به بندگان خود ستم نمی کند .

اینها همان ها هستند که گفتند : خداوند از ما پیمان گرفته که به هیچ پیامبری ایمان نیاوریم تا این معجزه را انجام دهد قربانی بیاورد که صاعقه آسمانی آن را بخورد . ای پیامبر ، بگو پیش از من ، پیامبرانی دلایل روشن و آنچه را گفتید آوردند پس چرا آنها را به قتل رساندید اگر راست می گویید ؟

پس اگر این بهانه جویان ، تو را تکذیب کردند همانها که دلایل آشکار و نوشته های متین و محکم و کتاب روشنی بخش آورده بودند .(180تا184)

هر کس مرگ را می چشد و شما پاداش خود را بطور کامل در روز قیامت خواهید گرفت ، پس آنها که از تحت جاذبه آتش دوزخ دور شدند به بهشت وارد گشته و نجات یافته و به سعادت نائل خواهند شد و زندگی دنیا چیزی جز سرمایه فریب نیست .

ای کسانیکه که ایمان آورده اید بدانید که بطور مسلّم در اموال و نفوس خود آزمایش می شوید و آنها که پیش از شما کتاب آسمانی داده شده اند و همچنین از کسانی که راه شرک را در پیش گرفتند سخنان آزار دهنده فراوان خواهید شنید و اگر استقامت و تقوی پیشه سازید شایسته تر است زیرا اینها کارهای محکم و قابل اطمینان است .

خداوند از اهل کتاب پیمان گرفت تا آیات آن را برای مردم آشکار ساخته و کتمان نکنند اما آنها آن را پشت سر افکندند و به بهای کمی مبادله کردند ، چه بد متاعی خریدند .

آنها که از اعمال زشت خود خوشحال می شوند و آنها را کار نیک و درست می پندارند و دوست دارند در برابر این اعمال نادرست مورد ستایش قرار گیرند بدانند که از عذاب الهی بر کنار نخواهند ماند بلکه برای آنها عذاب دردناکی است . و آگاه باشید که هیچکس قدرت فرار از حکومت و سلطه خداوند را ندارد چون حکومت آسمانها و زمین از آن خداست و خدا بر همه چیز تواناست .(185تا189)

مسلما در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز نشانه های روشنی برای صاحبان خرد و عقل است . همانها که خدا را در حال ایستادن و نشستن و آنگاه که بر پهلو خوابیده اند یاد می کنند و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین می اندیشند و می گویند : بار الها این دنیا را بیهوده نیافریدی ، منزّهی تو ، ما را از عذاب آتش نگاه دار.

پروردگارا ، هر که را تو به آتش افکندی او را خوار و رسوا ساخته ای و این چنین افرادی ستمگر ، یاوری ندارند . پروردگارا ما صدای منادی توحید را شنیدیم ، که دعوت می کرد ، به پروردگار خود ایمان بیاورید و ما ایمان آوردیم ، پروردگارا گناهان ما را ببخش و ما را با نیکان بمیران .

پروردگارا ، آنچه را به وسیله پیامبران به ما وعده فرمودی ، به ما مرحمت کن و ما را در روز رستاخیز رسوا مگردان زیرا تو هیچگاه از وعده خود تخلف نمی کنی .(190تا194)

خداوند درخواست آنها را پذیرفت و فرمود : من عمل هیچ عمل کننده ای از شما را خواه زن باشد و یا مرد ضایع نخواهم کرد . شما همگی همنوع هستید و از جنس یکدیگر ، آنها که در راه خدا هجرت کردند و از خانه های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند گناهان شان را می بخشم و آنها را در بهشت هایی که از زیر درختان آنها نهرها جاری است وارد می کنم ، این پاداشی است از طرف خداوند ، و بهترین پاداش ها ، نزد پروردگار است .

ای پیامبر ، رفت و آمد و پیروزمندانه کافران و ثروتمند شدن آنها در شهرها تو را نفریبد و ناراحت نکند . این متاع ناچیز است و سپس جایگاه شان دوزخ و چه بد جایگاهی است . ولی آنها که ایمان دارند و از پروردگارشان می پرهیزند ، برای آنها باغهایی از بهشت است که از زیر درختان آن نهرها جریان دارد و همیشه در آن خواهند بود . این نخستین پذیرایی است که از خداوند به آنها می رسد ، و آنچه در نزد خداست برای نیکان بهتر است .

بعضی از اهل کتاب کسانی هستند که به خداوند و آنچه بر شما نازل شده و آنچه بر خود آنان نازل گردیده ایمان دارند در برابر فرمان خدا خاضعند و آیات خدا را به بهای ناچیزی نمی فروشند . پاداش آنها نزد پروردگارشان است . خداوند ، سریع الحساب می باشد .

ای کسانی که ایمان آورده اید در برابر مشکلات و هوسها استقامت کنید و در برابر دشمنان نیز استقامت بخرج دهید و از مرزهای خود مراقبت به عمل آورید و از خدا بپرهیزید شاید رستگار شوید .(195تا200)