بنام خداوند بخشنده و مهربان
ای مردم ، از پروردگارتان بپرهیزید که همه شما را از یک انسان آفرید ، و همسر او را نیز از جنس او آفرید و از آن دو ، مردان و زنان فراوانی در روی زمین منتشر ساخت و از خدایی بپرهیزید که همگی به عظمت او معترفید و هنگامی که چیزی از یکدیگر می خواهید نام او را می برید و نیز از قطع رحم در مورد خویشاوندان خود پرهیز کنید زیرا خداوند مراقب شماست .
ای ایمان آورندگان ، خداوند شما را در مورد یتیمان توصیه می کند که اموال آنها را آن هنگامی که به رشد رسیدند به آنها بدهید و اموال بد خود را به اموال خوب یتیمان تبدیل نکنید و اموال آنها را با اموال خودتان مخلوط ننمایید و از آن نخورید زیرا این گناه بزرگی است . و اگر می ترسید از اینکه به هنگام ازدواج با دختران یتیم رعایت عدالت درباره آنها نکنید با آنها ازدواج ننمایید و بجای آنان با زنان پاک دیگر ازدواج کنید . دو یا سه یا چهار همسر و اگر می ترسید عدالت را درباره همسران متعدد رعایت نکنید . تنها به یک همسر قناعت نمایید و یا زنانی که بصورت کنیز در مالکیت شما هستند استفاده کنید این کار ، بهتر از ظلم و ستم جلو گیری می کند .
و مهر زنان را بطور کامل به عنوان یک بدهی یا یک بخشش به آنها بپردازید و اگر آنها با رضایت خاطر چیزی از آنها به شما ببخشند آنرا حلال و گوارا مصرف کنید .
و اموال خود را که خداوند وسیله قوام زندگی شما قرار داده به دست یتیمان سفیه که در امور مادی و اقتصادی رشد فکری ندارند و یا افراد دیگر مانند آنها ندهید و از آن اموال به آنان روزی دهید و لباس بر آنها بپوشانید و سخن شایسته به آنها بگویید .
و یتیمان را بیازمایید تا هنگامی که به حد بلوغ برسند در این هنگام اگر در آنان رشد کافی یافتید و اموال را قبل از اینکه بزرگ شوند به آنها بدهید و اموال آنها را از روی اسراف نخورید و هر کس از سرپرستان ، بی نیاز است از برداشت حق الزحمه خودداری کند و آن کس که نیازمند است به طور شایسته و مطابق زحمتی که می کشد از آن بخورد و هنگامی که اموال آنان را به آنها می دهید شاهد بر آنها بگیرید اگر چه خداوند برای محاسبه کافی است . (1تا6)
(( ارث و وارثان ))
برای مردان از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان از خود می گذارند سهمی است برای زنان نیز از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان می گذارند سهمی ، خواه آن مال ، کم باشد یا زیاد . این سهمی است معین و لازم . و اگر به هنگام تقسیم ارث ، خویشاوندان و طبقه ای که ارث نمی برند و یتیمان و مستمندان حضور داشته باشند چیزی از آن اموال را به آنها بدهید و با آنها به طرز شایسته سخن بگویید .
آنها که اگر فرزندان ناتوانی از خود به یادگار بگذارند از آینده آنها می ترسند باید از ستم درباره یتیمان مردم خودداری کنند و بدانند که همانگونه که آنان به کودکان یتیم دیگران ستم روا می دارند بعد از مرگ آنها نیز ممکن است دیگران به یتیمان آنها ستم کنند پس باید از مخالفت با احکام خدا بپرهیزید و با یتیمان مردم با نرمی و محبت سخن گویند و به آنها ستم نکنند .
کسانی که اموال یتیمان را از روی ظلم و ستم می خورند ، بدانند که تنها آتش می خورند و به زودی به آتش سوزانی می سوزند .
خداوند ، درباره فرزندانتان به شما سفارش می کند که از میراث ، برای پسر به اندازه سهم دو دختر باشد و اگر فرزندان شما دو دختر و یا بیش از دو دختر بود باشد 3/2 میراث از آن آنهاست . و اگر یکی بوده باشد نیمی از میراث به او تعلق دارد ، و برای پدر و مادر کسی که از دنیا رفته اگر فرزندی داشته باشد هر کدام 6/1 میراث است و اگر فرزندی نداشته باشد و تنها پدر و مادر از او ارث برند برای مادر او 3/1 است و اگر او برادرانی داشته باشد ، مادرش 6/1 می برد و 6/5 باقیمانده برای پدر است .
همه اینها بعد از انجام وصیتی است که او کرده است و بعد از ادای دین است و شما نمی دانید از پدران و مادران و فرزندانتان کدامیک سودمندتر است . این فریضه الهی است و خدا دانا و حکیم است .
اگر زنان تان فرزندی نداشته باشند نصف از میراث آنها به شما می رسد . اما اگر دارای فرزند باشند پیش از انجام وصیتی که کرده اند و ادای دین به شما 4/1 از ارث می رسد . و اگر شما فرزندی نداشته باشید بعد از انجام وصیتی که کرده اید و ادای دین ، برای زنان شما 4/1 از میراث شماست و اگر شما دارای فرزندی باشید 8/1 از ارث شما به آنها می رسد .
اگر مردی بوده باشد که کلاله ( خواهر یا برادر ) از او ارث می برد و یا زنی که برادر یا خواهری دارد در صورتی که برادران و خواهران مادری باشند سهم هر کدام از آنها 6/1 است و اگر بیش از یک نفر باشند ، پس از انجام وصیتی که شده و ادای دین ، آنها در 3/1 شریک هستند . به شرط آن که از طریق وصیّت و اقرار دین ، به آنها ضرر نزند ، این سفارش خداست و خدا دانا و حلیم است .(7تا12)
این احکام ، مرزهای الهی است و هر کس اطاعت خدا و پیامبرش را کند و مرزهای قوانین او را محترم بشمارد ، وی را در باغهایی از بهشت وارد می کند که همواره آب از زیر آن جاری است و جاودانه در آن می مانند و این پیروزی بزرگی است .
و آن کس که نافرمانی خدا و پیامبرش کند و از مرزهای او تجاوز نماید او را در آتشی وارد می کند که جاودانه در آن خواهد ماند و برای او مجازات توهین آمیزی است .
(( احکام زنا ))
کسانی که زنان شما را دارای شوهر بوده و مرتکب عمل زنا می شوند ، چهار نفر از مسلمانان را به عنوان شاهد بر آنها بطلبید اگر گواهی دادند آن زنان را در خانه های خود حبس کنید تا مرگشان فرا رسد یا اینکه خداوند راه و حکم دیگری ( سنگسار کردن ) برای آنها قرار دهد . اما آن زنان و مردانی که همسر ندارند و مرتکب عمل زشت زنا می شوند ، آنها را حد بزنید و آزار دهید . اما اگر قبل از اثبات جرم در دادگاه اسلامی توبه کنند و به جبران گذشته پردازند و آن را اصلاح کنند از آنها درگذرید خداوند توبه پذیر و مهربان است .(13تا16)
( توبه )
توبه تنها برای کسانی که عمل ناشایستی را از روی جهالت و نادانی انجام دهند و سپس بزودی توبه می کنند ، خداوند توبه چنین اشخاصی را می پذیرد و خدا دانا و حکیم است .
توبه کسانی که مرتکب اعمال زشت و ناپسند گردیده و در هنگام مرگ توبه می کنند قابل قبول نیست و آنهایی که در حال کفر از دنیا می روند نیز توبه شامل حالشان نخواهد شد . اینها کسانی هستند که عذاب دردناکی برای آنها فراهم کرده ایم .(17تا18)
(( حقوق زنان ))
ای کسانی که ایمان آورده اید برای شما حلال نیست تا زنان خود را به خاطر بخشیدن مهریه و گرفتن طلاق اذیت و آزار نمایید و آنان را در تنگنا قرار دهید تا به اکراه از شما طلاق بگیرند .
مگر اینکه آنها عمل زشت آشکاری را انجام دهند و با آنان بطور شایسته رفتار کنید و اگر از زندگی با آنها به دلایلی کراهت داشتید در طلاق و جدا شدن از یکدیگر عجله نکنید چه بسا از چیزی کراهت دارید و خداوند در آن نیکی فراوان قرار داده است .
و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود انتخاب کنید و مال فراوانی به عنوان مهر به او پرداخته اید ، چیزی از آن نگیرید آیا برای باز پس گرفتن مهر زنان ، متوسل به تهمت و گناه آشکار می شوید ؟
چگونه آن را باز پس می گیرید در حالی که شما با یکدیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید و از این گذشته آنها پیمان محکمی هنگام ازدواج از شما گرفته اند ؟(19تا21)
(( تحریم ازدواج با محارم ))
با زنانی که پدران شما با آنها ازدواج کرده اند ازدواج نکنید مگر آنها که در گذشته و قبل از نزول این حکم انجام شده است ، زیرا این عمل کار زشت و تنفّر آوری است و روش نادرستی می باشد .
بدانید که بر شما ، مادران تان ، دختران ، خواهران ، عمه ها ، خاله ها ، دختران برادر ، دختران خواهر ، و مادرانی که شما را شیر داده اند و خواهران رضاعی و همشیر شما و مادران همسر و دختران همسرتان که در دامان شما پرورش یا فته اند از همسرانی که با آنها آمیزش جنسی داشته اید حرام شده است و چنانچه آمیزش جنسی با آنها نداشته اید دختران آنها برای شما مانعی ندارد و همچنین همسرهای پسران تان که از نسل شما هستند نه پسر خوانده ها ، و جمع میان دو خواهر نیز بر شما حرام است مگر آنچه در گذشته واقع شده و یا اینکه همسر شما طلاق گرفته و یا از دنیا رفته باشد در این صورت می توانید با خواهر او ازدواج کنید . خداوند آمرزنده و مهربان است .
و زنان شوهر دار بر شما حرام است مگر آنکه آنها را که مالک شده اید و در جنگ با کفار به اسارت شما در آمده اند . اینها احکامی است که خداوند بر شما مقرر داشته و زنان دیگر غیر از اینها که گفته شد برای شما حلال است که با اموال خود ، آنها را اختیار کنید در حالی که پاکدامن باشید و از زنا خودداری نمایید و زنانی را که متعه و بصورت غیر دایم به عقد خویش در می آورید . واجب است مهر آنها را بپردازید . و گناهی بر شما نیست ، نسبت به آنچه با یکدیگر توافق کرده اید بعد از تعیین مهر ، خداوند دانا و حکیم است .
و آنها که توانایی ازدواج با زنان آزاد پاکدامن با ایمان را ندارند می توانند با زنان پاکدامن از بردگانی با ایمان که در اختیار دارند ازدواج کنند . خداوند به ایمان شما آگاه است و همگی اعضای یک پیکرند . و آنها را با اجازه صاحبان آنان به ازدواج خود در آورید و مهر آنان را به خودشان بدهید مشروط بر اینکه پاکدامن باشند نه بطور آشکار مرتکب زنا شوند و نه دوست پنهانی بگیرند ، و در صورتی که شوهر دار باشند و مرتکب عمل منافی عفت شوند نصف مجازات زنان آزاد خواهند داشت .
این اجازه ازدواج با کنیزان برای آنهاست که از نظر غریزه جنسی شدیدا در زحمت باشند و اگر خود داری کنید برای شما بهتر است و خداوند آمرزنده و مهربان است .
خداوند می خواهد با این دستورات راههای خوشبختی را برای شما آشکار سازد و به سنتهای صحیح پیشینیان رهبری کند و شما را از گناه پاک سازد و شما را ببخشد . اما آنها که پیرو شهوات اند می خواهند شما به کلی منحرف شوید . خدا می خواهد با دستورهای مربوط به ازدواج با کنیزان و مانند آن کار را بر شما سبک کند چون انسان ضعیف آفریده شده است . خداوند دانا و حکیم است .(22تا28)
(( مواعظ ))
ای کسانیکه ایمان آورده اید اموال یکدیگر را به باطل و از طریق نامشروع نخورید مگر اینکه تجارتی باشد که با رضایت شما انجام گیرد . و خود کشی مکنید خداوند نسبت به شما مهربان است .
و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد به زودی در آتشی وارد خواهیم ساخت و این کار برای خدا آسان می باشد .
اگر از گناهان کبیره ای که از آن نهی شده اید اجتناب کنید ، گناهان کوچک شما را می پوشانیم و در جایگاه خوبی شما را وارد می سازیم .
برتری هایی را که خداوند نسبت به بعضی از شما بر بعضی دیگر قرار داده آرزو نکنید و بدانید مردان نصیبی از آنچه بدست می آورند دارند و زنان نیز نصیبی ، و هر چه می خواهید از فضل و رحمت خدا بخواهید و خداوند به هر چیز داناست .
برای هر کس وارثانی قرار دادیم که از میراث پدر و مادر و نزدیکان ارث ببرند و نیز کسانی که با آنها پیمان بسته اید نصیب شان را بپردازید . همان هایی که با آنان پیمان برادری بسته اید تا در همه کارها برادر وار همکاری نمایید و در صورت مرگ یکی از شما ، دیگری از او ارث ببرد و بدانید که این ارث در صورتی جایز است که طبقات خویشاوندان وجود نداشته باشند . خداوند بر هر چیز شاهد و ناظر است .(29تا33)
(( برتری مردان بر زنان ))
مردان ، سرپرست و خدمت گذار زنانند ، به خاطر برتری هایی که خداوند از نظر نظام اجتماع برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انفاق هایی که از اموال شان در مورد زنان می کنند ، و زنان صالح آنها هستند که متواضع هستند و در غیاب همسر خود اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده حفظ می کنند و اما آن دسته از زنان را که از طغیان و مخالفت شان بیم دارید پند و اندرز دهید و اگر موثر واقع نشد در بستر از آنها دوری کنید و اگر آن هم موثر نشد و هیچ راهی برای وادار کردن آنها به انجام وظائف شان جز شدت عمل نبود آنها را تنبیه کنید و اگر از شما پیروی کردند به آنها تعدی نکنید و بدانید خداوند بلند مرتبه و بزرگ است .
ای کسانی که ایمان آورده اید اگر به خاطر ناسازگاری طرفین از جدایی و شکاف میان آن زنان و مردان بیم داشته باشید ، داوری از خانواده شوهر و داوری از خانواده زن انتخاب کنید تا به کار آنان رسیدگی کنند اگر این دو داور تصمیم به اصلاح داشته باشند خداوند کمک به توافق آنها می کند زیرا خداوند دانا و آگاه است.(34تا35)
(( حقوق خویشاوندان ))
ای کسانیکه ایمان آورده اید ، خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید و همچنین به خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و همسایه نزدیک و همسایه دور و دوست و همنشین و واماندگان در سفر و بردگانی که مالک آنها هستید . زیرا خداوند کسی را که متکبّر و فخر فروش است دوست نمی دارد .
آنها کسانی هستند که بخل می ورزند و مردم را نیز به بخل دعوت می کنند و آنچه را که خداوند از فضل و رحمت خود به آنها داده کتمان می نمایند این عمل آنها در حقیقت از کفرشان سرچشمه گرفته و ما برای کافران عذاب خوار کنند های آماده کرده ایم .
و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می کنند و ایمان به خداوند و روز بازپسین ندارند چون با شیطان رفیق و همدم شده اند و کسی که شیطان قرین و همنشین اوست بد قرینی انتخاب کرده است .
چه می شد اگر آنها به خدا و روز باز پسین ایمان می آوردند و از آنچه خدا به آنها روزی کرده برای او و در راه او انفاق می کردند و خداوند برا آنها آگاه است و پاداش آنها را به طور کامل می دهد خداوند حتی به اندازه سنگینی ذره ای ستم نمی کند و اگر کار نیکی باشد آن را مضاعف می نماید و از خود پاداش عظیمی در برابر آن می دهد .(36تا40)
(( کافران در قیامت ))
ای پیامبر اگر بدانی که حال کافران در قیامت چگونه است ، آن روز که برای هر امتی بر اعمال شان گواهی می طلبیم و ترا گواه آنها قرار می دهیم . در آن روز آنها که کافر شدند و با پیامبر (ص) به مخافت پرداختند آرزو می کنند که ای کاش خاک بودند و خاک آنها نیز با زمین های اطراف یکسان می شد و در آن روز با آن همه گواهان ، سخن را نمی توانند از خدا پنهان کنند .
(( هوشیاری و طهارت در نماز ))
ای کسانی که ایمان آورده اید در حالی که مست هستید به نماز نزدیک نشوید تا بدانید چه می گویید و همچنین هنگامی که جنب هستید ، مگر اینکه مسافر باشید تا غسل کنید و اگر بیمارید یا مسافر و یا قضای حاجت کرده اید و یا با زنان آمیزش جنسی داشته اید و در این حال ، آب برای وضو و غسل نیابید با خاک پاکی تیمّم کنید به این طریق که صورتها و دستها را با آن مسح کنید و خداوند بخشنده و مهربان است .(41تا43)
(( اعمال یهود و نیّات آنها ))
ای پیامبر آیا مشاهده ننمودی کسانی را که بهره ای از کتاب خدا به آنها داده شده بود به جای اینکه از آن برای هدایت خود و دیگران استفاده کنند برای خویش گمراهی می خرند و می خواهند شما نیز گمراه شوید .
خدا از دشمنان شما آگاه است ولی آنها به شما زیانی نمی رسانند و کافی است که خدا ولی و یاور شما باشد .
بعضی از یهود ، سخنان را از محل خود تحریف می کنند و به جای اینکه بگویند شنیدیم و اطاعت کردیم می گویند شنیدیم و مخالفت کردیم و نیز می گویند بشنو که هرگز نشنوی و از روی سخریه می گویند : راعنا ، یعنی ما را تحمیق کن تا با زبان خود ، حقایق را بگردانند و در آئین خدا طعنه می زنند ولی اگر آنها بجای این همه لجاجت می گفتند : شنیدیم و اطاعت کردیم و سخنان ما را بشنو و به ما مهلت ده تا حقایق را درک کنیم به نفع آنها بود و با واقعیت سازگارتر ، ولی خداوند آنها را بخاطر کفرشان از رحمت خود دور ساخته و لذا جز عده کمی ایمان نمی آوردند .
ای اهل کتاب ، به آنچه بر پیامبر خود محمد (ص) نازل کردیم و هماهنگ با نشانه هایی است که با شما است ایمان بیاورید پیش از آنکه عقل و هوش و چشم و گوش شما را از نظر عدم درک واقعیات زندگی و انحراف از صراط مستقیم از کار بی اندازیم و یا شما را از رحمت خود دور سازیم همانطور که یاران و صاحبان روز شنبه را دور ساختیم و فرمان خدا در هر حال انجام شدنی است .
ای اهل کتاب بدانید که خداوند شرک را نمی بخشد پس عیسی و عزیز را فرزندان خدا ندانید و خداوند پایین تر از شرک را برای هر کس بخواهد و شایستگی داشته باشد می بخشد و آن کس که برای خدا شریکی قائل گردد گناه بزرگی مرتکب شده است .
ای پیامبر آیا ندیدی که چگونه یهود و نصاری خود ستایی کرده و برای خویش امتیازاتی نادرست قائل هستند . این خود ستای ها بی ارزش است اما خداوند هر کس را بخواهد ستایش می کند و کمترین ستمی به آنها نخواهد شد . ببین چگونه به خدا دروغ می بندند و همین گناه آشکار برای مجازات آنان کافی است
اهل کتاب با وجودی که صاحب کتاب آسمانی هستند به بت پرستی ایمان می آورند و به مشرکان می گویند : که ما از کسانی که به محمد (ص) ایمان آورده اند هدایت یافته تریم . اینها افرادی هستند که خداوند ایشان را از رحمت خود دور ساخته و هر کس را خدا از رحمتش دور کند یاوری برای او نخواهی یافت .
آیا اینها سهمی در حکومت و قضاوت دارند که بخواهند چنین قضاوت کنند و اگر چنین حقی هم داشتند به مردم هیچ حقی را نمی دادند و همه چیز را در انحصار خود در می آوردند . اینان به پیامبر و خاندانش در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشیده حسد می ورزند با اینکه به آل ابراهیم که یهود نیز از خاندان او هستند کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمی را در اختیار او قرار دادیم . اما گروهی از آنها به آن ایمان آوردند و جمعی در راه آن ایجاد مانع نمودند و شعله فروزان آتش دوزخ برای آنها کافی است .
کسانی که به آیات ما کافر شدند بزودی آنها را در آتشی وارد می کنیم که هرگاه پوستهای تن آنها در آن بریان گردد و بسوزد پوستهای دیگری به جای آن قرار می دهیم تا کیفر را بچشند . خداوند توانا و حکیم است .
اما آنها که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند به زودی آنها را در باغ هایی از بهشت وارد می کنیم که نهرها از زیر درختان آن جاری است و همیشه در آن خواهند ماند و همسرانی پاکیزه برای آنها خواهد بود و آنها را در سایه هایی که قطع نمی شود داخل می کنیم .(44تا57)
( اداء امانات )
ای اهل ایمان ، خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به صاحبان آن برسانید و هنگامی که میان مردم داوری می کنید از روی عدالت داوری کنید خداوند پند و اندرزهای خوبی به شما می دهد خداوند شنوا و بینا است .
(( اطاعت از صاحبان امر ))
ای کسانیکه ایمان آورده اید اطاعت کنید خدا را و پیامبر خدا را و آن صاحبان امری را که از هر گونه خطا و گناه مصونند و از جمله معصومانند و همچنین افرادی را که جانشینان آنها بوده و اعمال شان با اعمال و کردار معصومین مطابقت دارد . و هرگاه در چیزی نزاع کردید آن را به خدا و پیامبر ارجاع دهید تا حقیقت روشن شود اگر به روز رستاخیز و خدا ایمان دارید . این برای شما بهتر و عاقبت و پایانش نیکوتر است .(58تا59)
(( داوری حق و باطل ))
ای پیامبر ، مشاهده کردی کسانی از قوم یهود را که گمان می کنند به آنچه از کتب آسمانی بر تو و پیشینیان نازل شده ایمان آورده اند ولی می خواهند طاغوت و حکام باطل را به داوری بطلبند با اینکه به آنها دستور داده شده به طاغوت کافر شوند و شیطان می خواهد آنها را شدیدا گمراه کند .
هنگامی که به آنها گفته شود به سوی آنچه خدا نازل کرده و به سوی پیامبر بیایید منافقان را می بینی که از قبول دعوت تو اعراض می کنند . پس چرا زمانی که بر اثر اعمال نادرست شان گرفتار مصیبتی می شوند به سراغ تو می آیند و سوگند یاد می کنند که منظور ما از بردن داوری به نزد دیگران جز نیکی کردن و توافق طرفین دعوا نبوده است .
آنها کسانی هستند که خداوند بر آن چه که در دل دارند آگاه است ، از مجازات آنها صرف نظر کن و آنها را اندرز بده و با بیانی رسا نتایج اعمال شان را به آنها گوشزد نما .
ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر به این منظور که به فرمان خدا از وی اطاعت شود و اگر این مخالفان هنگامی که به خود ستم می کردند و فرمان های خدا را زیر پا می گذاردند به نزد تو می آمدند و از خدا طلب آمرزش می کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می کرد خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند .
به پروردگارت ای پیامبر سوگند که آنها مومن نخواهند بود مگر اینکه تو را در اختلافات خود به داوری طلبند و سپس در دل خود از داوری تو احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند .
ما تکلیف مشکلی بر دوش آنها ننهادیم . اگر همانند بعضی از امت های پیشین به آنها دستوری می دادیم یکدیگر را به قتل برسانند و یا از وطن و خانه خود بیرون روند تنها عده کمی از آنها عمل می کردند و اگر اندرزهایی را که به آنان داده می شد انجام می دادند به سود آنها بود و موجب تقویت ایمان آنها می گردید .
در
این صورت پاداش بزرگی از ناحیه خود به آنها می دادیم و آنها را به راه راست هدایت
می کردیم . و کسی که خدا و پیامبر را اطاعت کند در روز رستاخیز همنشین کسانی خواهد
بود که خدا نعمت خود را بر آنها تمام کرده و آنها پیامبران و صدیقان و شهدا و
صالحان هستند و آنها همنشین و رفقای خوبی هستند . این موهبتی است از ناحیه خدا و
کافی است که او از حال بندگان و نیات و اعمال آنها آگاه است .(60تا70)
((آماده باش در برابر دشمن))
اى کسانى که ایمان آوردهاید آمادگى خود را در برابر دشمن حفظ کنید و در دستههاى متعدد یا بصورت دسته واحد طبق شرایط موجود به سوى دشمن حرکت نمائید.
آگاه باشید که در میان شما افرادى منافق هستند که هم خودشان سستند و هم دیگران را سست مىنمایند. اگر مصیبتى به شما برسد مىگویند: خدا به ما نعمت داد که با مجاهدان نبودیم تا شاهد آن مصیبت باشیم و اگر غنیمتى به شما برسد درست مثل اینکه هرگز میان شما و آنها مودّت و دوستى نبوده، مىگویند: اى کاش ما هم با آنها بودیم و به رستگارى و پیروزى بزرگى نائل مىشدیم.
آنها که زندگى دنیا را به آخرت فروختهاند باید در راه خدا پیکار کنند و آن کس که در راه خدا پیکار کند و کشته شود یا پیروز گردد پاداش بزرگى به او خواهیم داد.
چرا در راه خدا و در راه مردان و زنان و کودکانى که به دست ستمکاران تضعیف شدهاند پیکار نمىکنید؟ همان افراد ستمدیدهاى که مىگویند: خدایا ما را از این شهر مکه که اهلش ستمگرند. بیرون ببر و براى ما از طرف خود سرپرستى قرار بده. و براى ما از طرف خود یار و یاورى تعیین فرما. آنها که ایمان دارند در راه خدا پیکار مىکنند و آنها که کافرند در راه طاغوت و افراد طغیانگر، پس شما با یاران شیطان پیکار کنید و از آنها نهراسید زیرا نقشه شیطان همانند قدرتش ضعیف است.
اى پیامبر آیا ندیدى کسانى را که در مکه بودند و براى جهاد و جنگ بىتابى مىکردند و به آنها گفته شد فعلا دست از جهاد بدارید و نماز را بر پا کنید و زکات بپردازید، و آنها از این دستور ناراحت بودند و به جهاد تمایل بیش از حد داشتند، اما هنگامى که در مدینه فرمان جهاد به آنها داده شد جمعى از آنان از مردم مىترسیدند همانگونه که از خدا مىترسند بلکه بیشتر، و گفتند: پروردگارا چرا جهاد را بر ما مقرر داشتى؟ چرا این فرمان را کمى بتأخیر نیانداختى؟ به آنها بگو: سرمایه زندگى دنیا ناچیز است و سراى آخرت براى کسى که پرهیزکار باشد بهتر است و کوچکترین ستمى به شما نخواهد شد. بدانید که هر کجا باشید مرگ شما را مىگیرد، اگر چه در برجهاى محکم باشید و اگر به آنها (منافقان) حسنه و پیروزى برسد مىگویند از ناحیه توست بگو: همه اینها از ناحیه خداست که در حقیقت نتیجه اعمال نیک و یا بد شماست که بر اساس نیّات و رفتار اختیارى شما و خاصیتى که خداوند در هر شیئى قرار داده است که اجبارا نتیجه مثبت و یا منفى از خود بر جاى مىگذارد مىباشد. پس چرا این جمعیت حاضر نیستند حقایق را درک کنند آنچه از نیکیها به شما رسد از ناحیه خداست چون نتیجه اعمال نیک شما و لطف اوست و خداوند هرگز براى بندگان مطیعش بدى و سینه اراده نمىکند و آنچه از بدى به شما مىرسد از ناحیه خود شماست چون این شما هستید که با اراده خود مرتکب عمل نادرست گشتهاید و در حقیقت بدیهایى که به شما مىرسد نتیجه اعمال شماست زیرا خداوند هرگز درباره بنده نیکوکار خود اراده سیئه و بدى روا نمىدارد. و در مجموع، وقوع نیکیها و بدیها بستگى به اراده خدا دارد که بر اساس اعمال شما حاصل می شود .ای پیامبر ما ترا بعنوان رسول برای مردم فرستادیم و گواهی خدا را درین باره کافیست
(71تا79)
(( اطاعت از پیامبر اطاعت از خداست ))
ای پیامبر هر کس از پیامبر اطاعت کند از خدا اطاعت کرده است و کسی که سر باز زند تو در برابر او مسئول نیستی . آنها در حضور تو می گویند : فرمانبرداریم امّا هنگامی که از نزد تو بیرون می روند جمعی از آنها جلسات سری شبانه بر ضد گفته های تو تشکیل می دهند . خداوند آن چه را در این جلسات می گویند می نویسد ، اعتنایی به آنها مکن و از نقشه های آنها وحشت نداشته باش و توکل بر خدا کن . چون کافی است که او یار و مدافع و مددکار تو باشد .
آنها که درباره این قرآن شک و تردید دارند آنها نمی اندیشند که اگر از ناحیه غیر خدا بود اختلافات فراوانی در آن می یافتند .
(( زیان شایعه سازی ))
ای پیامبر ، گروهی از منافقان و افراد ضعیف الایمان زمانی که خبری از پیروزی و شکست به آنها برسد بدون تحقیق ، آن را شایع می سازند و اگر آن را به پیامبر و پیشوایان که قدرت تشخیص کافی دارند ارجاع کنند از ریشه های مسائل آگاه خواهند شد و اگر فضل و رحمت خدا نبود همگی جز عده کمی از شیطان پیروی می کردید .
(( مواعظ ))
ای پیامبر در راه خدا پیکار کن ، تو تنها مسئول وظیفه خود هستی . و مومنان را بر این کار تشویق کن . امید است خداوند از قدرت کافران جلوگیری کند حتی اگر خودت تنها پیکار کنی ، خداوند قدرتش بیشتر و مجازاتش دردناکتر است .
هر کس که دیگران را به کار نیک تشویق کند نصیبی از آن برای او خواهد بود و کسی که تشویق به کار بدی کند سهمی از آن خواهد داشت و خداوند حساب هر چیز را دارد و آن را حفظ می کند .
ای ایمان آورندگان هرگاه کسی به شما سلام و تحیت گوید پاسخ آن را بطور بهتر یا لااقل به همان گونه دهید . خداوند حساب همه چیز را دارد . و بدانید که جز خدا معبودی نیست و بطور قطع همه شما را در روز رستاخیز که شک و تردیدی در آن نمی باشد جمع می کند و کیست که از خداوند راستگوتر باشد .(80تا87)
(( جنگ با منافقین ))
ای مسلمانان ، چرا درباره منافقین دو دسته شده اید . بعضی جنگ با آنها را ممنوع و بعضی مجاز می دانید در حالیکه خداوند به خاطر اعمال شان افکار آنها را به کلی وارونه کرده است . آیا شما می خواهید کسانی را که خداوند بر اثر اعمال زشت شان گمراه کرده هدایت کنید ؟ در حالی که هر کس را خداوند گمراه کند راهی برای او نخواهید یافت .
آنان دوست دارند که شما هم مانند آنها کافر شوید و مساوی یکدیگر گردید ، بنابراین از آنها دوستانی انتخاب نکنید مگر اینکه توبه کنند و مهاجرت در راه خدا نمایند ، اما آنها که از این کار امتناع نمایند و به اقدامات بر ضد شما ادامه دهند ، هر کجا بیابید اسیر کنید و یا در صورت لزوم به قتل برسانید و از میان آنها دوست و یار و یاوری اختیار نکنید .
مگر آنها که با کسانی که با شما هم پیمان هستند پیمان بسته یا آنها که به سوی شما می آیند و از پیکار با شما یا پیکار با قوم خود ناتوان شده اند نه سر جنگ با شما دارند و نه توانایی مبارزه با قوم خود و اگر خداوند بخواهد آنها را بر شما مسلط می کند تا با شما پیکار کنند ، بنابراین اگر از شما کناره گیری کردند و با شما پیکار ننمودند بلکه پیشنهاد صلح کردند خداوند به شما اجازه تعرض به آنها را نمی دهد .
به زودی جمعیت دیگری می یابید که می خواهند هم از ناحیه شما در امان باشند و هم از ناحیه قوم خودشان که مشرکند لذا در پیش شما ادعای ایمان می کنند ولی هر زمان به سوی فتنه و بت پرستی بازگردند با سر در آن فرو می روند . اگر آنها را هر کجا یافتید اسیر کنید و یا به قتل برسانید و آنها کسانی هستند که برای شما تسلط آشکاری نسبت به آنان داده ایم .(88تا91)
(( احکام قتل خطا و عمد ))
برای هیچ فرد با ایمانی مجاز نیست که فرد با ایمانی را به قتل برساند ، مگر اینکه این کار از روی خطا و اشتباه از او سر زند و در عین حال کسی که فرد با ایمانی را از روی خطا به قتل برساند باید یک برده آزاد کند و خون بهایی به کسان او بپردازد مگر اینکه آنها خون بها را ببخشند و اگر مقتول از جمعیتی باشد که دشمنان شما هستند و کافرند ، ولی مقتول ، با ایمان بوده تنها یک برده آزاد کند و پرداختن خون بها لازم نیست و اگر از جمعیتی باشد که میان شما و آنها پیمانی برقرار است باید خون بهای او را بپردازید و یک برده آزاد کند ، و آن کسی که دسترسی به آزاد کردن برده ندارد ، دو ماه پی در پی روزه بگیرد این یک نوع تخفیف و توبه الهی است و خداوند دانا و حکیم است .
و هر کس فرد با ایمانی را از روی عمد به قتل برساند مجازات او دوزخ است که جاودانه در آن می ماند و خداوند بر او غضب می کند و او را از رحمتش دور می سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است .
(( نسبت به ایمان دیگران بدگمان نباشید ))
ای کسانی که ایمان آورده اید هنگامی که در راه خدا گام بر می دارید و به سفری برای جهاد می روید تحقیق کنید و به کسی که اظهار صلح و اسلام می کند نگویید مسلمان نیستی تا اینکه سرمایه ناپایدار دنیا و غنائمی بدست آوردید ، زیرا غنیمت های بزرگی در نزد خدا برای شماست شما قبلا چنین بودید و خداوند بر شما منت گذارد و هدایت نمود بنابراین به شکرانه این نعمت بزرگ تحقیق کنید خداوند به آن چه عمل می کنید آگاه است .(92تا94)
(( امتیاز مجاهدان بر قاعدان ))
افراد با ایمان که بدون بیماری و ناراحتی از جهاد خودداری کردند با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند یکسان نیستند . خداوند مجاهدانی را که با مال و جان خود جهاد نمودند بر قاعدان برتری بخشیده و به هریک از این دو دسته به نسبت اعمال نیک شان وعده پاداش نیک داده و مجاهدان را بر قاعدان برتری و پاداش عظیمی بخشیده است . درجات مهمی از ناحیه خداوند و آمرزش و رحمت نصیب آنان می گردد و اگر لغزشهایی داشته اند خداوند آمرزنده و مهربان است .
(( هجرت از سرزمین کفر ))
کسانی که فرشتگان قبض ارواح ، روح آنها را گرفتند در حالی که به خویشتن ستم کرده بودند و به آنها گفتند : شما در چه حالی بودید و چرا با اینکه مسلمان بودید در صف کفار جای داشتید ؟
گفتند : ما در سرزمین خود تحت فشار بودیم ، آنها گفتند : مگر سرزمین خدا پهناور نبود که مهاجرت کنید ؟ پس آنها عذری نداشتند و جایگاه شان دوزخ و سرانجام بدی دارند . مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانی که به راستی تحت فشار قرار گرفته اند ، نه چاره ای دارند و نه راهی برای نجات از آن محیط آلوده می یابند .
آنها ممکن است ، خداوند مورد عفو شان قرار دهد و خداوند عفو کننده و آمرزنده است .
کسی که در راه خدا هجرت کند نقاط امن فراوان و گسترده ای در زمین می یابد و کسی که از خانه اش به عنوان مهاجرت به سوی خدا و پیامبر او بیرون رود سپس مرگش فرا رسد پاداش او بر خداست و خداوند آمرزنده و مهربان است .(95تا100)
(( نماز مسافر ))
هنگامی که سفر می کنید گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه و خطر کافران بترسید ، زیرا کافران برای شما دشمن آشکاری هستند .
(( نماز خوف ))
ای پیامبر ، هنگامی که در میان مسلمانان باشی و در میدان جنگ برای آنها نماز بر پا کنی باید دسته ای از آنها با تو به نماز برخیزند و باید سلاح های خود را با خود برگیرند و هنگامی که سجده کردند و نماز را به پایان رسانیدند باید به پشت سر شما به میدان نبرد بروند و آن دسته دیگر که نماز نخوانده اند و مشغول پیکار بوده اند بیایند و با تو نماز بخوانند و باید آنها وسایل دفاعی و سلاح های خود را با خود در حال نماز حمل کنند زیرا کافران دوست دارند که شما از سلاح ها و متاع های خود غافل شوید و یک مرتبه به شما حمله کنند و اگر از باران ناراحت هستید و یا بیمار و مجروح باشید مانعی ندارد که سلاح های خود را بر زمین بگذارید ولی وسایل دفاعی مانند زره و خود را با خویش بردارید ، خداوند برای کافران عذاب خوار کننده ای فراهم ساخته است .
و به هنگامی که نماز را به پایان رسانیدید خدا را یاد کنید درحال ایستادن و نشستن و به هنگامی که به پهلو خوابیده اید و هرگاه آرامش یافتید و حالت خوف زایل گشت نماز را به صورت معمول انجام دهید زیرا نماز وظیفه ثابت و معینی برای مومنان است .(101تا103)
(( تعقیب دشمن ))
از تعقیب دشمن سست نشوید چه اینکه اگر شما درد و رنج می بینید آنها نیز همانند شما درد و رنج می بینند ولی شما امیدی از خدا دارید که آنها ندارند و خداوند دانا و حکیم است .
(( از خائنان حمایت نکنید ))
ای پیامبر ، ما این کتاب را به حق بر تو فرستادیم تا به آنچه خداوند به تو آموخته در میان مردم قضاوت کنی و از خائنین حمایت نکنی . ای پیامبر از خداوند طلب آمرزش نما که خداوند آمرزنده و مهربان است . و از آنها که به خود خیانت کردند نیز دفاع مکن زیرا خداوند افراد خیانت پیشه گنه کار را دوست ندارد .
اینان هستند که اعمال زشت خود را پنهان می دارند اما بدانند که این اعمال از خدا پنهان نیست و به هنگامی که در مجالس شبانه سخنانی که خدا راضی نبود می گفتند ، خدا با آنها بود و خدا به آنچه عمل می کنند احاطه دارد . آری شما همانها هستید که در زندگی این جهان از خائنان دفاع کردید ، اما کیست که در برابر خداوند در روز رستاخیز از آنها دفاع کند و یا چه کسی است که وکیل و حامی آنها باشد ؟
هر کس کار بدی را انجام دهد یا به خود ستم کند و سپس از خداوند طلب آمرزش کند خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت . و کسی که گناهی مرتکب شود به زیان خود کرده است و خداوند دانا و حکیم است . و کسی که خطا یا گناهی مرتکب می شود و آنگاه بی گناهی را متهم سازد بار بهتان و گناه آشکاری بر دوش گرفته است .(104تا112)
(( توطئه منافقان ))
ای پیامبر ، اگر فضل و رحمت خدا شامل حال تو نبود طایفه ای از منافقان قصد داشتند با استفاده از عواطف انسانی و رحم و شفقت بی حد تو گناه کاری را تبرئه و یا به خاطر ایمان آوردن شان تو را وادار به اغماض و چشم پوشی از بعضی اعمال خودشان بنمایند و تو را از مسیر حق و عدالت و توحید منحرف کنند . امّا اینان جز خودشان را گمراه نمی کنند و هیچ گونه زیانی به تو نمی رسانند و خداوند ، کتاب و حکمت بر تو نازل کرد و آنچه را نمی دانستی به تو آموخت و فضل خدا بر تو بزرگ بود .
(( سخنان در گوشی ))
در بسیاری از سخنان در گوشی و جلسات محرمانه منافقان خیر و سودی نیست مگر کسی که به این وسیله امر به کمک به دیگران یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد .
(( لجاجت بعد از آشکار شدن حقّ ))
هر کس بعد از آشکار شدن حق از در مخالفت با پیامبر در آید و از راهی جز راه مومنان پیروی کند ، ما او را به همان راه که می رود می بریم و او را در گمراهیش تنها می گذاریم و به دوزخ داخل می کنیم که جایگاهی بد و سرانجامی دردناک برای اوست .
خداوند شرک به او را نمی آمرزد ولی کمتر از آن را برای هر کس که بخواهد و شایسته ببیند می آمرزد و هر کس برای خدا شریکی قائل شود در گمراهی دور و عمیقی افتاده است .(113تا116)
(( پیروان شیطان ))
بت پرستان و مشرکین ، غیر از خدا ، تنها بتهایی را می خوانند که کمترین اثر مثبتی در زندگی آنها نداشته بلکه گاهی مانند شیطان گمراه کننده نیز می باشند و یا تنها شیطان سرکش و ویرانگر را می خوانند . همان شیطان مطرودی که خداوند او را از رحمت خویش بدور ساخته و او به خداوند گفته است که از بندگان تو سهم معینی را خواهم گرفت و گمراه شان خواهم کرد . و به آرزوها سرگرم می سازم و به آنها دستور می دهم تا گوش بعضی از چهار پایان را سوراخ کنند و هیچگاه از آنها استفاده ننمایند و عملی حلال و جایز را بر خود حرام نموده و آنها را بلا استفاده رها کنند و با وسوسه های خود به آنها امر می کنم تا آفرینش پاک خدایی را که همان فطرت توحید و یکتا پرستی است را به شرک بیالایند .
بدانید آنها که شیطان را بجای خدا ولی و سرپرست خود انتخاب کنند زیان آشکاری کرده اند . شیطان به آنها وعده های دروغین می دهد و به آرزو سرگرم می کند و جز فریب و نیرنگ به آنها وعده نمی دهد . آنها پیروان شیطان اند و جایگاه شان جهنم است و هیچ راه فراری ندارند .
امّا کسانی که ایمان آورده اند و عمل صالحی انجام داده اند بزودی آنها را در باغ هایی از بهشت وارد می کنیم که نهرها از زیر درختان آنها جاری است ، جاودانه در آن خواهند ماند ، خدا وعده حقّ به شما می دهد و کیست که در گفتار و وعده هایش از خدا صادق تر باشد ؟(117تا121)
(( سخنان بیهوده ))
ای کسانی که ایمان آورده اید و ای اهل کتاب ، فضیلت و برتری و امتیاز به آروزهای شما نیست و سخنانی مانند اینکه پیامبر ما قبل از پیامبر شما بوده و یا پیامبر ما خاتم پیامبران است بنابراین ما بر شما امتیاز داریم تنها آرزوها و اعتقادات نادرستی است که شماها به آن دل بسته اید .
هر کس عمل بدی انجام دهد کیفر داده می شود خواه مسلمان باشد و یا غیر مسلمان ، و کسی جز خدا ولی و یاور خود نخواهد یافت و کسی که اعمال صالح انجام دهد خواه مرد باشد و یا زن به شرطی که با ایمان بوده باشد و اعمالش برای خدا باشد داخل بهشت می شود و کمترین ستمی به او نخواهد شد .
دین و آیین چه کسی بهتر است از آن کس که خود را تسلیم خدا کند و نیکوکار باشد و پیرو آیین خالص و پاک ابراهیم گردد و خداوند ابراهیم را به دوستی خود برگزید و آنچه در آسمانها و زمین است از آن خداست و خداوند به هر چیزی احاطه دارد .
(( حقوق زنان یتیم ))
ای پیامبر ، از تو در باره زنان سوال می کنند بگو : خداوند در مورد آنچه که در قرآن درباره زنان یتیمی که اموال شان در اختیار شما بود و نه با آنها ازدواج می نمودید و نه اموال شان را به آنها می دادید تا با دیگران ازدواج کنند و همچنین درباره کودکان صغیر و ناتوان برای شما بیان شده است فتوی و پاسخ می دهد که حقوق آنها را رعایت کنید و با یتیمان به عدالت رفتار کنید و آنچه از نیکی ها انجام می دهید خداوند از آن آگاه است .
(( صلح بهتر از طلاق است ))
اگر زنی از طغیان و سرکشی با اعراض شوهرش در زندگی زناشویی بیم داشته باشد که ممکن است ادامه آن منجر به طلاق و جدایی گردد . مانعی ندارد که از پاره ای حقوق خود صرف نظر نموده و با جلب رضایت شوهر از وقوع طلاق جلوگیری کند . چون صلح بهتر است اگر چه مردم بخاطر حبّ ذات در اینگونه موارد بخل می ورزند .
اگر نیکی کنید و پرهیزکاری پیشه سازید و بخاطر صلح و ادامه زندگی مشترک گذشت نمایید خداوند به آنچه انجام می دهید آگاه است و پاداش به شما خواهد داد .
ای اهل ایمان هرگز نمی توانید از نظر محبت قلبی در میان زنان به عدالت رفتار کنید ، هر چند کوشش کنید . ولی به کلّی تمایل و علاقه خود را متوجه یک طرف نسازید که دیگری را به صورت بلاتکلیف در آورید و اگر راه اصلاح و پرهیزکاری پیش گیرید خداوند آمرزنده و مهربان است .
اما اگر زن و مرد راهی برای اصلاح در میان خود نیابند و از هم جدا شوند خداوند هر کدام از آنها را از فضل و کرم خود بی نیاز خواهد ساخت و خداوند صاحب فضل و کریم و حکیم است .)122تا130)
(( مالک مطلق خداست ))
آن چه در آسمانها و زمین است از آن خداست و ما به کسانی که پیش از شما دارای کتاب آسمانی بودند و همچنین به شما سفارش کردیم که از نافرمانی خدا بپرهیزید و اگر کافر شوید به خدا زیانی نمی رسد زیرا آن چه در آسمانها و در زمین است برای خداست و او بی نیاز و شایسته ستایش است . و برای حفظ و نگهداری آنها کافی است . ای مردم ، اگر او بخواهد شما را از میان می برد و افراد دیگری را به جای شما می آورد و خداوند توانایی این کار را دارد . کسانی که تنها پاداش دنیوی بخواهند و در قید نتایج معنوی و اخروی نباشند در اشتباه اند زیرا پاداش دنیا و آخرت در نزد خداست و خداوند شنوا و بیناست .
(( قیام به عدالت ))
ای کسانی که ایمان آورده اید به عدالت کاملا قیام کنید ، برای خدا گواهی دهید اگر چه این گواهی به زیان شما یا پدر و مادر یا نزدیکان شما بوده باشد چه اینکه اگر آنها غنی و یا فقیر باشند خداوند سزاوارتر است که از آنها حمایت کند ، بنابراین از هوی و هوس پیروی نکنید که از حق منحرف خواهید شد و اگر حق را تحریف کنید و یا از اظهار آن اعراض نمایید خداوند به آن چه انجام می دهید آگاه است .(131تا135)
(( ایمان به خدا و همه پیامبران ))
ای کسانی که ایمان آورده اید ، ایمان واقعی به خدا و پیامبرش و کتابی که بر او نازل کرده و کتب آسمانی که قبلا فرستاده است بیاورید . و کسی که خدا و فرشتگان او و کتاب ها و پیامبرانش ، و روز باز پسین را انکار کند در گمراهی دور و درازی افتاده است .
آنها که ایمان آورده اند ، سپس از دین برگشته و کافر شدند ، باز هم ایمان آورده و دوباره کافر شدند و سپس به کفر خود افزودند هرگز خدا آنها را نخواهد بخشید و آنها را به راه راست هدایت نخواهد کرد .
ای پیامبر به منافقان بشارت ده که مجازات دردناکی در انتظار آنهاست همانهایی که کافران را به جای مومنان ، دوست خود بر می گزینند ، آیا اینها می خواهند از آنان کسب عزت و آبرو کنند با اینکه همه عزت ها مخصوص خداست .
خداوند در کتاب خویش به شما دستور داده است که هنگامی که بشنوید افرادی آیات خدا را انکار و استهزا می نمایند با آنها ننشینید تا به سخن دیگری بپردازند زیرا در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود خداوند منافقان و کافران را همگی در دوزخ جمع می کند .
این منافقان همانهایی هستند که پیوسته انتظار می کشند و مراقب شما هستند . اگر فتح و پیروزی نصیب شما گردد می گویند : آیا ما با شما نبودیم ؟ پس ما نیز در غنایم و افتخارات سهیم هستیم . و اگر بهره ای نصیب کافران گردد به آنها نیز می گویند : آیا ما شما را تشویق به مبارزه و عدم تسلیم در برابر مومنان نمی کردیم پس با شما سهیم خواهیم بود خداوند در روز رستاخیز میان شما داوری می کند و هرگز برای کافران نسبت به مومنان راه تسلطی قرار نداده است .
اینان می خواهند خدا را فریب دهند در حالی که خداوند آنها را فریب می دهد و هنگامی که به نماز می ایستند از روی کسالت می ایستند ، و در برابر مردم ریا می کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی نمایند .
آنها افراد بی هدفی هستند نه متمایل به مسلمانان هستند و نه متمایل به کافران . هر کس را خدا بخاطر اعمال ناشایستش گمراه کند راهی برای او نخواهی یافت .(136تا143)
ای کسانیکه ایمان آورده اید ، کافران را بجای مومنان ، ولی و تکیه گاه خود قرار ندهید آیا می خواهید با این عمل دلیل آشکاری بر ضرر خود در پیشگاه خدا قرار دهید ؟ زیرا منافقان در پایین ترین مرحله دوزخ قرار دارند و هرگز یاوری برای آنها نخواهی یافت .
مگر آنها که توبه کنند و گذشته را جبران و اصلاح نمایند و به دامن لطف خدا چنگ زنند و دین خود را برای خدا خالص کنند ، آنها با مومنان خواهند بود و خداوند به افراد با ایمان پاداش عظیمی خواهد داد .
(( مجازات در برابر جرم است ))
ای مسلمانان در صورتیکه شکرگزاری کنید و نعمتهای خدا را بجا صرف نمایید و ایمان بیاورید خداوند نیازی به مجازات شما ندارد و شکرگزار و آگاه است و اعمال و نیّات همه را می داند و به آن چه نیک است پاداش نیک می دهد .
خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود بدی ها و عیوب دیگران را اظهار کند مگر آن کسی که مورد ستم واقع شده و فریاد رسی ندارد خداوند شنوا و داناست .
امّا اگر نیکی های مردم را آشکار یا مخفی نمایید غیب محسوب نمی شود و گناهی بر شما نیست و همچنین مجازید که از بدی های مردم در گذرید و آنها را عفو نمایید و گرفتن انتقام از کسی که به شما بدی کرده است همیشه واجب نیست . شاید با عفو شما اصلاح گردد . و بدانید که خداوند بخشنده و تواناست و با اینکه می تواند انتقام بگیرد عفو و گذشت می کند .(144تا149)
(( بین پیامبران فرق نگذارید ))
کسانی که خدا و پیامبران او را انکار می کنند و می خواهند در میان آنها تبعیض قایل شوند ، و می گویند : به بعضی ایمان داریم و بعضی را انکار می کنیم و می خواهند در میان این دو راهی برای خود انتخاب کنند ، کافران حقیقی اند و برای کافران ، مجازات توهین آمیزی فراهم ساخته ایم .
اما کسانی که به خدا و رسولان او ایمان آورده و میان احدی از آنها فرق نمی گذارند پاداش آنها را خواهیم داد خداوند آمرزنده و مهربان است .
(( تقاضای اهل کتاب ))
ای پیامبر ، اهل کتاب ، از تو تقاضا می کنند ، کتابی یک جا از آسمان برای آنها نازل کنی . آنها بزرگتر از این را از موسی خواستند و گفتند : خدا را آشکارا به ما نشان بده و بخاطر این ستم ، صاعقه آنها را فرو گرفت چون هم اینها و هم اجدادشان بهانه جو و لجوج هستند و تقاضای شان برای هدایت نیست .
اینان بعد از این ماجرا ؛ پس از آن همه دلایل روشن که برایشان آمد گوساله سامری را به خدایی انتخاب کردند ولی ما آنها را عفو کردیم و به موسی برتری آشکاری دادیم . کوه طور را بر فراز آنها افراشتیم و آنها قدرت ما را مشاهده کردند . و در همان حال از آنها پیمان گرفتیم و به آنها گفتیم به عنوان توبه از در بیت المقدس با خضوع در آیید و نیز به آنها گفتیم روز شنبه تعدی نکنید و دست از کار بکشید و از آنها در برابر اینها محکمی گرفتیم .(150تا154)
(( بهانه جویی های پی در پی یهود ))
قوم یهود ، بخاطر اینکه پیمان شان را شکستند و آیات خدا را انکار کردند و پیامبران را به ناحق کشتند و از روی استهزا گفتند : بر دلهای ما پرده افکنده شده و سخنان حق و باطل را درک نمی کنیم کافر شدند و خداوند به علت کفرشان ، بر دلهای آنها مهر زده و لذا جز عده کمی حق جو ایمان نمی آورند .
اینان بخاطر کفر شان و تهمت بزرگی که بر مریم زدند و اینکه گفتند : ما مسیح ، عیسی پسر مریم پیامبر خدا را کشتیم مورد مؤاخذه قرار خواهند گرفت . آنها هرگز عیسی را نکشتند و نه به دار آویختند بلکه امر بر آنها مشتبه شد و کسانی که در مورد قتل او اختلاف کردند از آن در شک هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می کنند و قطعا او را نکشتند . بلکه خداوند او را در آسمان برد و در جوار قرب خود جای داد و خداوند توانا و حکیم است .
هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر اینکه در آن هنگام که جهان به پایان می رسد و عیسی به این دنیا فرو می آید قبل از مرگ وی به او ایمان می آورند و در روز قیامت گواه بر آنها خواهد بود .(155تا159)
(( عواقب گناهان قوم یهود ))
بخاطر ظلمی که از یهود صادر شد و نیز بخاطر جلوگیری کردن بسیار ، از راه خدا و همچنین به خاطر رباخواری و با وجودی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل ، قسمتی از چیزهای پاکیزه را که بر آنها حلال بود تحریم کردیم و برای کافران عذاب دردناکی آماده کرده ایم .
ولی آن دسته از آنها که راسخ در علم هستند و آنها که ایمان دارند به تمام آنچه بر تو و پیش از تو نازل گردیده ایمان می آورند . و آنها که نماز بر پا می دارند و آنان که زکات می دهند و آنها که به خدا و روز قیامت ایمان آورده اند به زودی به آنان پاداش عظیمی خواهیم داد .
(( وحی و پیامبران پیشین ))
ای پیامبر ، ما همانگونه که به نوح و پیامبران بعد از او و هم چنین به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط بنی اسراییل و عیسی و ایوب و یونس و هارون و سلیمان وحی نمودیم و به داود نیز زبور دادیم به تو نیز وحی فرستادیم .
ما به پیامبرانی که سرگذشت آنها را قبلا برای تو بیان کرده ایم و پیامبرانی که سرگذشت آنها را بیان نکرده ایم نیز وحی فرستادیم و خداوند با موسی سخن گفت .
همان پیامبرانی که بشارت دهنده و بیم دهنده بودند . تا برای مردم بعد از این پیامبران بر خدا حجتی باقی نماند و بر همه اتمام حجت شود و خداوند توانا و حکیم است . و خداوند به آن چه بر تو از روی علمش نازل کرده گواهی می دهد و فرشتگان نیز گواهی می دهند گر چه گواهی خدا کافی است .(160تا166)
(( سرانجام کافران ))
کسانی که کافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند در گمراهی دور و درازی گرفتار شده اند . اینان بخاطر اینکه به خود و دیگران ستم روا داشتند هرگز خداوند آنها را نخواهد بخشید و آنها را به راه راست هدایت نخواهد کرد . مگر به سوی دوزخ که جاودانه در آن خواهند ماند و این کار برای خدا آسان است .
(( پیامبر موعود ))
ای مردم ، پیامبری که انتظارش را می کشیدید با برنامه حق از طرف پروردگارتان آمد ، به او ایمان بیاورید که به سود شماست و اگر کافر شوید به خدا زیانی نمی رسد زیرا آن چه در آسمانها و زمین است برای خداست و خداوند دانا و حکیم است .(167تا170)
(( عیسی فرستاده خداست ))
ای اهل کتاب ، در دین خود غلّو نکنید و درباره خدا غیر از حق نگویید مسیح عیسی پسر مریم فقط فرستاده خدا و کلمه و مخلوق اوست که او را به مریم القا نمود و روحی شایسته از طرف او بود ، بنابراین ایمان به خدا و پیامبران او بیاورید و نگویید خداوند ، سه گانه است . از این سخن خودداری کنید که به سود شما نیست ، خدا تنها معبود یگانه است ، او منزه است که فرزندی داشته باشد بلکه از آن اوست آن چه در آسمانها و آنچه در زمین است و خداوند برای تدبیر و سرپرستی آنها کافی است .
نه مسیح از اینکه بنده خدا باشد استنکاف و تکبر داشت و نه فرشتگان مقرّب او از عبادتش روی گردان بودند و آنها که از عبودیت و بندگی او استنکاف و تکبر ورزند به زودی همه آنها را به سوی خود محشور خواهد کرد .
اما آنها که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند خداوند پاداش کامل به آنها خواهد داد و از فضل و بخشش خود بر آنها افزود و اما آنان که استنکاف و تکبر ورزیدند مجازات دردناکی خواهد کرد و برای خود غیر از خدا سرپرست و یاوری نخواهند یافت .
(( قرآن نوری آشکار ))
ای مردم ، دلیل آشکاری از طرف پروردگارتان برای شما آمد و نور واضحی بسوی شما فرستادیم . اما آنها که به خدا ایمان آوردند و به قرآن ، کتاب آسمانی چنگ زدند به زودی همه را در رحمت و فضل خود وارد خواهد ساخت و در راه راستی به سوی خودش هدایت می کند .(171تا175)
(( ارث خواهران و برادران ))
ای پیامبر ، از تو درباره ارث خواهران و برادران سوال می کنند . بگو : خداوند حکم خواهر و برادر را به این صورت بیان می کند : اگر مردی از دنیا برود و فرزند نداشته باشد و برای او خواهری باشد نصف اموالی را که به جا گذاشته از او ارث می برد و اگر خواهری از دنیا برود و فرزند نداشته باشد و وارث او یک برادر باشد ، او تمام مال را از او به ارث می برد ، و اگر دو خواهر از متوفی باقی بماند دو ثلث اموال را می برند و اگر یک برادر و خواهر با هم باشند تمام اموال را میان خود تقسیم می کنند به این ترتیب که برای هر مذکر دو برابر سهم مونث خواهد بود . خداوند احکام خود را برای شما بیان می کند تا گمراه نشوید و خداوند به همه چیز داناست .(176)
